زودرنجی، نوعی آشفتگی روانی است که می‌تواند ناشی از خشم و بیماری بوده یا ممکن است دلیل موجهی نداشته باشد و خیلی ساده یک ابزار دلخوری طبیعی بوده باشد، اما ممکن است نشان‌دهنده مشکل در سلامت روانی یا وجود بیماری خاصی در فرد زودرنج باشد. زودرنجی مداوم می‌تواند موجب استرس شده و اختلالاتی در خواب، کارکردن، غذا خوردن یا حفظ روابط خوب با دیگران ایجاد کند. زودرنج بودن ممکن است در برخی از شرایط خاص، رفتار مناسبی تلقی نشود که در این صورت بهتر است با یک درمانگر مشورت شود.
دلایل زودرنجی مزمن
زودرنجی، به‌تنهایی یک بیماری روانی تلقی نمی‌شود. بیشتر مردم آستانه تحمل بالایی دارند اما برخی از افراد درنتیجه زودرنجی ممکن است نسبت به سایرین سریع‌تر خشمگین شوند. حتی اگر به‌ظاهر دلیلی برای تحریک شدن وجود نداشته باشد، اما به‌طورکلی دلیل زودرنجی می‌تواند عدم رضایت از زندگی یا داشتن مشکلات در روابط شخصی باشد.
همچنین، زودرنجی می‌تواند در اثر اعتیاد به مواد مخدر یا الکل به وجود آید. زودرنجی نشان‌دهنده بسیاری از بیماری‌های روانی است و زودرنجی مزمن می‌تواند ناشی از یک بیماری زمینه‌ای، عدم مهارت کافی در انجام کارها یا بی‌توجهی به خود باشد. دلایل شایع زودرنجی مزمن عبارت‌اند از:
- بیماری‌های جسمی مانند آنفولانزا، یائسگی، سندروم تخمدان پلی کیستیک، پرکاری تیروئید، دندان‌درد و عفونت گوش.
- بیماری‌های روانی مانند استرس، اضطراب، علایم افسردگی، اختلال دوقطبی (در دو حالت فاز شیدایی و فاز افسردگی)، شیزوفرنی و اوتیسم. زودرنجی یکی از نشانه‌های افسردگی است که اغلب در نوجوانان و بزرگ‌سالان دیده می‌شود. در کودکان، حالت‌های زودرنجی می‌تواند در ارتباط با رفتارهای مخالف و سرکشی باشد.
- بی‌توجهی به خود مانند نداشتن خواب خوب وکافی، تغذیه نامناسب، تفریح نکردن و وقت نگذراندن با کسانی که دوستشان داریم.
- استرس مزمن یا عدم مهارت کافی در مقابله با استرس.
- اختلال کم‌توجهی بیش فعالی که می‌تواند کارهای روزمره را بی‌نتیجه باقی گذارد.
تأثیرات زودرنجی بر زندگی فرد
زودرنجی باعث دلخوری افراد می‌شود. زودرنجی بیش از حد موجب بروز واکنش شدیدتری نسبت به تحرکات محیطی که به طور معمول تجربه می‌کنیم، می‌شود. زودرنجی همچنین ممکن است افراد غیرمرتبط را نیز درگیر کند؛ خصوصاً در مواقع افسردگی، اضطراب یا استرس یا زمانی که این رفتار دلیل روشنی نداشته باشد.
بسیاری از مردم تمایلی به برقراری ارتباط با یک فرد زودرنج ندارند و زودرنجی‌های مکرر می‌تواند روابط دوستانه و عاشقانه را مختل کرده و مشکلاتی را در محل کار به وجود آورد.
کودکان در کنار والدین زودرنج، احساس ترس می‌کنند و زودرنجی در روابط بین سایر اعضای خانواده تأثیر می‌گذارد. درگیر بودن با زودرنجی مزمن می‌تواند موجب استرس قابل‌توجهی شود، خصوصاً زمانی که فرد این احساس را در خود نگه‌داشته و به دیگران ابراز نکند.
راههای غلبه بر زودرنجی
تقویت مهارت خودآگاهی می‌تواند یکی از مهم‌ترین راههای مبارزه با زودرنجی باشد. برخی از افراد پس از چند ساعت یا چند روز که تحت استرس و اضطراب قرار می‌گیرند، زودرنج می‌شوند. با آگاهی داشتن بر احساسات می‌توان بر زودرنجی قبل از آنکه طاقت‌فرسا و اجتناب‌ناپذیر شود غلبه کرد. توجه به احساسات، صحبت‌کردن راجع‌به آن‌ها و کنترل کردن احساسات منفی می‌تواند به کاهش دفعات زودرنجی کمک کند. شناخت علائم هشداردهنده جسمی، مانند تنش عضلانی، تنفس سطحی و افزایش تعریق، می‌تواند در مقابله با زودرنجی مفید واقع شود.
زمانی که احساس می‌کنید چیزی شما را تحریک می‌کند، سعی کنید به‌جای واکنش نشان‌دادن، از آن خودداری کرده و از شرایط تحریک‌کننده دور شوید. این عمل می‌تواند از وقوع واکنش‌های شدید و گفتگوهایی که بعدها پشیمانی به بار می‌آورد، جلوگیری کند.
زمان، یک عامل ضروری در غلبه بر زودرنجی است. درحالی‌که سعی می‌کنید احساسات خود را آرام کنید، بهتر است ورزش کرده یا به طریقی بدن خود را حرکت دهید، از تعاملاتی که ممکن است منجر به تحریک بیشتر شود جلوگیری کرده و حال و هوای خود را با یک فعالیت یا یک‌چیز خنده‌دار، عوض کنید. مطالعات روانشناسی نشان داده است که خندیدن به‌طورکلی در کاهش استرس و تنش، مؤثر است.
روش درمان زودرنجی
برای درمان زودرنجی ابتدا باید به علل اساسی آن پرداخت که این عوامل می‌توانند بیرونی یا ناشی از بیماری روانی بوده، سپس روشهای درمان و راههای تقویت مهارت مقابله با احساسات منفی را بررسی کرد. هر یک از روشهای درمانی می‌تواند در درمان زودرنجی و علل اساسی آن مؤثر باشد.
برای مثال، روش درمان شناختی رفتاری که می‌تواند با تغییر ساختار فکری به اصلاح رفتار کمک کند، در میان افرادی که دچار زودرنجی هستند، بسیار محبوب است. علاوه بر این، فراگیری مهارت‌های مؤثر بر مدیریت استرس و تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن (مراقبه) و ذهن آگاهی برای درمان زودرنجی بسیار مهم است.
همچنین کشف راههای مفید برای مقابله با استرس، اضطراب و احساس ناامیدی می‌توانند جنبه‌هایی از روشهای درمانی زودرنجی باشند.
گاهی اوقات، زودرنجی می‌تواند ناشی از احساسات عمیق غم و اندوه و خشم باشد. این احساسات به‌صورت ناخودآگاه تجربه می‌شوند و روشهای درمانی می‌توانند به کشف و درمان تأثیرات این احساسات کمک کنند و درنتیجه زودرنجی را کاهش دهند.
در صورت وجود بیماری‌های زمینه‌ای روانی مانند اختلال دوقطبی و افسردگی، انجام روشهای درمانی همراه با مصرف دارو می‌تواند به درمان زودرنجی و سایر علائم کمک کند.
تجربیاتی در مبارزه با زودرنجی
- اثرات زودرنجی در محل کار و روابط: رونا 49 ساله است و به دلیل اینکه غالباً سرکار زودرنج بوده و روابطش با همکاران مختل شده است، نیاز به درمان دارد. در حین درمان، او بدخلقی‌های خود را به یائسگی‌اش نسبت می‌دهد. درمانگر این احتمالات را در نظر می‌گیرد؛ اما به‌طورکلی، میزان رضایتمندی از شغل و زندگی رونا را نیز می‌سنجد. رونا اقرار می‌کند که تنهاست و گاهی اوقات افسرده می‌شود، اما به‌محض اینکه احساس غم و اندوه می‌کند زودرنجی‌اش کاهش می‌یابد. او برای درمان تصمیم می‌گیرد که با دوستان جدیدی خارج از محیط کار ارتباط برقرار کرده، در کلاس آشپزی ثبت‌نام کند و عضو یک باشگاه کتاب شود. رونا همچنان احساس افسردگی می‌کند و برای رفع این مشکل چند ماه دیگر به درمان ادامه می‌دهد، اما زودرنجی او عود نکرده است.
- شوهری که نسبت به همسر و فرزندان خود، زودرنج است: پائولو، 34 ساله است و به اصرار همسرش به دنبال درمان است، چراکه نسبت به همسر خود و دو فرزند جوانشان، بدون هیچ دلیل روشنی بسیار زودرنج بوده است. پائولو نمی‌تواند دلیل زودرنج بودن خود را شناسایی کند؛ او اعتراف می‌کند که بداخلاق بوده و به‌راحتی از خانواده خود عصبانی می‌شود، اما علت آن را نمی‌داند. حتی می‌گوید سؤالات درمانگر برای او نیز آزاردهنده است. تاریخچه کامل پائولو نشان می‌دهد که خلق‌وخوی او لحظه‌به‌لحظه تغییر می‌کند و ارزیابی‌های روان‌پزشکی نشان می‌دهند که پائولو از اختلال دوقطبی رنج می‌برد و به نظر می‌رسد که وارد مرحله شیدایی شده است. مصرف دوز پایین داروهای تثبیت‌کننده خلق‌وخو برای مدت کوتاهی شرایط را بهتر می‌کند و طی چند ماه آینده، پائولو به همراه همسرش در جلسات درمانی شرکت کرده تا اختلال دوقطبی را بشناسند و مهارت‌های جدیدی را برای مقابله با خلق‌وخوی پائولو در هنگام بروز مشکل فراگیرند.
منبع: :www.goodtherapy.org