درمان اختلال وسواس فکری عملی

امروزه در جامعه ما مردم گاهی به شوخی یکدیگر را وسواسی صدا می‌زند. بسیاری از افراد این اصطلاح را برای آن دسته از دوستان و خانواده (یا حتی خودشان) بکار می‌برند که درگیر رفتار خاصی نظیر انجام یک حساسیت خاص هستند یا در خانه و زندگی شان در خصوص موارد مختلف ایرادگیر هستند. در حقیقت، اختلال وسواس فکری عملی یک اختلال شخصیت به شدت جدی است که می‌تواند موجب ایجاد مشکلات زیادی برای افراد مبتلا شود. علیرغم تصور بسیاری از افراد که نظم و پاکیزگی مسئله بزرگی نیست اما این اختلال برای افرادی که دچار آن هستند می‌تواند مشکلی جدی بر سر راه زندگی شان باشد.

اختلال وسواس فکری عملی چیست؟

اختلال وسواس فکری عملی دارای دو بعد متفاوت است. این اختلال فقط درباره وسواس فکری یا وسواس عملی نیست. هرچند اگر دچار این اختلال باشید ممکن است در عمل دارای هر دو وسواس فکری و وسواس عملی نباشید. به‌هرحال برخی هر دو وسواس و برخی دیگر فقط یکی را دارند. البته مهم است تصور درستی از واقعیت وسواس فکری (در مقابل فقط یک عادت) و وسواس عملی (بجای فقط یک تشریفات عادی) داشته باشیم. بنابراین هر یک از این تعریفات را بررسی می‌کنیم.

وسواس فکری چیست؟

وسواس فکری یک نوع فکر یا میل یا حتی یک تصویر ذهنی است که دائماً تکرار می‌شود و عملاً فرد را مضطرب می‌سازد. وسواس فکری برای بسیاری افراد می‌تواند شامل افکار مربوط به میکروب ، رابطه جنسی ، مذهب ، آسیب به خود یا دیگران یا الزام برای تقارن و ترتیب در هرزمانی باشد.

وسواس عملی چیست؟

وسواس عملی رفتاری است که فرد آن را دائماً تکرار می‌کند زیرا احساس می‌کند باید این کار را انجام دهد. فرد دچار وسواس فکری می‌شود و بنابراین وسواس عملی را انجام می‌دهد. وسواس عملی می‌تواند شامل مواردی همچون نظافت بیش از حد، چیدن و مرتب کردن اقلام به یک ترتیب خاص، بررسی و شمارش مکرر یا انجام اعمال تکراری باشد.

چه وقت وسواس فکری و وسواس عملی تبدیل به اختلال وسواس فکری عملی می‌شود؟

اگر افکار و اعمال تکراری همیشه وسواس فکری یا وسواس عملی تلقی نشود، چه وقت می‌تواند به‌عنوان وسواس فکری یا وسواس عملی یا هر دو وسواس فکری و عملی در نظر گرفته شود؟ ما در اینجا درباره تفاوت و نشانه‌هایی صحبت می‌کنیم که به روانپزشک یا دکتر روانشناس در تشخیص این اختلال کمک می‌کند.

معیارهای تشخیص اختلال وسواس فکری عملی

 در صورت مطابقت با معیارهای زیر، فرد دارای اختلال وسواس فکری عملی تشخیص داده می‌شود:

• معیارهای عمومی برای تشخیص OCD
• معیارهای خاص برای وسواس فکری
• معیارهای خاص برای وسواس عملی

معیارهای عمومی برای تشخیص اختلال شخصیت وسواس فکری عملی

• باید دارای وسواس فکری و وسواس عملی باشد.
• وسواس فکری و وسواس عملی باید اثر قابل‌توجهی بر زندگی روزمره شخص داشته باشد.
• فرد ممکن است بفهمد یا ممکن است نفهمد که وسواس فکری و وسواس عملی او شدید یا غیرمعقول است.

معیارهای ویژه برای تشخیص وسواس فکری

• افکار، امیال یا تصاویر ناخوانده، تکراری و مداوم که موجب اضطراب و پریشانی در فرد می‌شود
• افکاری که فقط محدود به تمرکز بیش‌ازحد بر روی مشکلات واقعی زندگی نیست
• تلاش ناموفق برای سرکوب یا نادیده گرفتن افکار، امیال، یا تصاویر مزاحم
• فرد ممکن است آگاه باشد یا ممکن است آگاه نباشد که این افکار زاییده ذهن اوست و یک تهدید واقعی نیست

معیارهای ویژه برای وسواس عملی

• تشریفات وسواسی مفرط و تکراری که فرد احساس می‌کند باید انجام شود وگرنه اتفاق بدی می‌افتد. مثال‌هایی ازاین‌دست شامل شستشوی دست، شمارش، زیر لب تکرار کردن تشریفات، چک کردن مداوم قفل درها و غیره است.
• این تشریفات روزانه حداقل یک ساعت یا بیشتر به طول می‌انجامد.
• انجام این تشریفات وسواسی فیزیکی یا اعمال ذهنی برای کاهش اضطراب شدید ناشی از افکار وسواسی است.

درمان وسواس فکری عملی

بنابراین وقتی فرد دچار این اختلال است چه اتفاقی می‌افتد؟ درواقع، اتفاقات زیادی ممکن است رخ دهد، اما بهترین کار برای کمک به درمان وسواس فکری و نیز عوارض جانبی واقعی همراه آن، ترکیبی از روان­درمانی و تجویز دارو است.

هنگامی‌که نوبت به روان­ درمانی می‌رسد طبق معمول، داشتن صداقت کامل با دکتر روانشناس حائز اهمیت است. لازم است هر چیزی که به شما می‌گذرد و نیز هر چیزی که احساس می‌کنید را با متخصص مشاوره روانشناسی در میان بگذارید. گذشته از همه این‌ها، این تنها راهی است که وی برای کمک به شما دارد.

درمانگر می‌تواند روی نشانه های فرد و نیز روی خود فرد کار کند تا بر این رفتار وسواسی غلبه کند و مانع بروز وسواس جدیدی شود که اگر این اختلال به حال خودش رها شود می‌تواند ایجاد شود.

راه دیگر برای درمان اختلال وسواسی تجویز دارو است. دو نوع داروی اصلی برای کمک به درمان اختلال شخصیت وسواس فکری-عملی تجویز می‌شود که شامل بازدارنده‌های باز جذب سروتونین و بازدارنده‌های انتخابی باز جذب سروتونین است. این داروها به کاهش نشانه های اختلال وسواس کمک می‌کنند. نه‌تنها این داروها بلکه داروهای درمان افسردگی نیز می‌تواند روش درمان خوبی باشند چراکه داروهای ضد روان‌پریشی هستند. هنگامی‌که نوبت به درمان اختلال وسواسی می‌رسد، بررسی تمام گزینه‌ها و اطمینان از شناخت فواید و خطرات هرگونه دارو برای پیشگیری از عوارض جانبی مضر، حائز اهمیت است.

آمارها در خصوص اختلال وسواس فکری عملی

مواردی وجود دارد که باید درباره اختلال وسواس فکری عملی بدانید. این آمار و واقعیات به توضیح اختلالی کمک می‌کند که تعداد چشمگیری از افراد در سراسر کشور و جهان متأثر از آن هستند. این آمار و حقایق همچنین کمک می‌کند تا درک بهتری از فردی که دچار اختلال وسواسی است به دست آوریم. دریافت درمان یکی از بهترین کارهایی است که می‌تواند انجام شود و شروع این کار در اسرع وقت حائز اهمیت است.

• تقریباً 1% مردم امریکا دچار OCD هستند که برابر با حدود 2 میلیون بزرگسال است.
• شیوع این اختلال در مردان و زنان برابر است.
• اکثر موارد اختلال وسواسی تقریباً در 19 سالگی رخ می‌دهد.
• 25% موارد اختلال وسواسی قبل از 14 سالگی رخ می‌دهد.
• یک‌سوم موارد مبتلا به وسواس فکری عملی ابتدا در طول سال های کودکی رخ می‌دهد.
• کودکان مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی ممکن است از اختلال بیش فعالی – کم توجهی ADHD، افسردگی و اختلالات اضطرابی نیز رنج ببرند.
• کودکان اختلال وسواسی به احتمال بیشتر پسر هستند.
• تقریباً 70% کودکانی که به اختلال وسواس فکری  عملی ( OCD ) مبتلا هستند می‌توانند به‌واسطه درمان بهبود یابند.
• درمان وسواس فکری در کودکان معمولاً اگر پسر باشند بین 6 تا 15 سال و اگر دختر باشند 13 سال به بالا است.
• ارزیابی‌ها حاکی از این است که کمتر از 10% افرادی که مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی هستند درمان دریافت می‌کنند
• ژنتیک نقش کوچکی در بروز OCD در افرادی که دارای نسبت درجه یک با فرد دچار اختلال هستند ایفا می‌کند و احتمال بروز این اختلال در این افراد تقریباً 5 برابر بیشتر است.
• مواردی وجود دارد که در آن گلودرد میکربی نیز می‌تواند عوامل مؤثر در ابتلا به اختلال وسواسی را افزایش دهد.

تصورات غلط درباره اختلال وسواس فکری عملی

تصورات اشتباه زیادی درباره اختلال وسواس فکری – عملی ( OCD ) وجود دارد. اطمینان از وجود آموزش‌های اصولی درباره این اختلال حائز اهمیت است. این تصورات غلط در زیر ارائه‌شده است:

• باور غلط: افرادی که در پاکیزگی و تمیزی وسواس دارند دارای اختلال وسواس فکری عملی هستند.
• حقیقت: درست است که برخی از افرادی که به تمیزی وسواس دارند دارای اختلال وسواس فکری  عملی هستند اما هرکسی که می‌خواهد خانه‌اش بسیار تمیز و مرتب باشد لزوماً اختلال وسواسی ندارد. برخی افراد صرفاً دوست دارند که خانه شان تمیز و مرتب باشد. اختلاف در این است که آیا این امر یک خواسته است یا یک نیاز است. اگر فرد نیاز داشته باشد که خانه‌اش تمیز و مرتب باشد آنگاه این امر یک وسواس عملی است. اگر فرد بخواهد و دوست دارد خانه‌اش تمیز و مرتب باشد آنگاه دیگر یک اختلال وسواسی نیست.
• باور غلط: افرادی که دچار اختلال شخصیت وسواس فکری عملی هستند فقط به آرامش نیاز دارند.
• واقعیت: قطعاً، آرامش می‌تواند تا حدی به بیماران اختلال وسواسی کمک کند اما آن‌ها در مرحله اول باید بتوانند حفظ آرامش کنن و این چیزی است که تا حدی دشوار است. حقیقت این است افرادی که دچار اختلال شخصیت وسواس فکری عملی هستند چنانچه تشریفات و عادات شان را انجام ندهند احساس اضطراب و وحشت می‌کنند. آن‌ها از خدایشان است که بتوانند فقط یک نفس عمیق و راحت بکشند و تصمیم بگیرند که این دفعه این افکار وسواسی را انجام ندهند اما اضطراب ناشی از تصور عدم انجام کارهای وسواسی برایشان وحشت آور است. آرامش ممکن است یک پاسخ باشد اما دستیابی به آرامش در صورت عدم انجام اقدامات وسواسی توسط این افراد تقریباً غیرممکن است.

• باور غلط: اختلال وسواس فکری – عملی در افرادی که دوران کودکی ناکارآمدی داشته‌اند اتفاق می‌افتد.
• واقعیت: اختلال وسواس فکری – عملی یکی از اختلالات روانی است که هیچ ربطی به دوران کودکی فرد ندارد. این اختلال تا حد کمی منشأ ژنتیکی دارد اما ربطی به این ندارد که آیا والدین فرد مبتلا به اختلال وسواسی خانه‌ای تمیز و مرتب یا آشفته و کثیف داشته‌اند. این اختلال چیزی است که در درون شخص بروز می‌کند و ما کاملاً نمی‌دانیم که چرا این اختلال در برخی بروز پیدا می‌کند و در برخی دیگر خیر.
• باور غلط: ابتلا به اختلال وسواس فکری – عملی اغلب در زنان اتفاق می‌افتد.
• حقیقت: درست است که زنان دچار وسواس فکری – عملی می‌شوند اما ظاهراً یک‌چیز ازقلم‌ افتاده است. مردان نیز دچار وسواس فکری – عملی می‌شوند. درواقع، این اختلالی است که اصلاً به نظر نمی‌رسد تبعیضی میان زن و مرد قائل شود. بروز این اختلال در زنان و مردان، نژادها، قومیت و طبقات اقتصادی مختلف، یکسان است. یک نفر از هر 200 کودک و نوجوان که با وسواس فکری – عملی تشخیص داده می‌شوند به آن دچار می‌شوند. برای اطلاعات بیشتر، این مطلب درباره دیابت کودکان نیز صادق است یعنی یک نفر از هر 200 کودک به دیابت دچار می‌شود این بدین معناست که این مسئله‌ای است که باید موردتوجه قرار گیرد.
• باور غلط: افرادی که به اختلال شخصیت وسواس فکری – عملی مبتلا هستند خانه‌های تمیزی دارند.
• حقیقت: این لزوماً صحیح نیست. افرادی که دچار اختلال شخصیت وسواس فکری – عملی هستند از برخی جهات کاملاً متفاوت هستند. درحالی‌که ما از فرد دچار OCD انتظار داریم که پاکیزگی بیش‌ازحد نشان دهد، اما این افراد گاهی اوقات آشغال جمع کن هایی هستند که خانه شان را مملو از اقلام دورریختنی کرده‌اند و این می‌تواند موجب تکرار، ترس یا وارسی مجدد و بیش‌ازحد هر چیزی در زندگی آن‌ها شود.

چه چیزی درباره اختلال شخصیت وسواس فکری عملی خیلی بد است؟

وقتی بسیاری از مردم اختلال وسواس فکری – عملی را صرفاً به‌عنوان یک اختلال پاکیزگی تلقی می‌کنند یا افراد دچار اختلال شخصیت وسواس فکری – عملی را به‌عنوان افرادی در نظر می‌گیرند که در عادات رفتاری خود زیاده‌روی می‌کنند، جای تعجبی نیست اگر بشنویم که مردم بگویند این‌که مشکل بزرگی نیست چه نیازی به درمان دارید؟

حقیقت این است که اختلال وسواس فکری – عملی موجب ایجاد مشکلات زیادی در زندگی افراد وسواسی می‌شود و به‌این‌علت است که این مسئله یک اختلال در نظر گرفته می‌شود. اگر شخص فقط درگیر یک وسواس پاکیزگی کوچک باشد یا اندکی در عاداتش زیاده‌روی کند دیگر آن را اختلال شخصیت وسواس فکری – عملی نمی‌نامیم. هرچند هنگامی‌که آن تشریفات یا پاکیزگی از یک خواسته به یک نیاز تبدیل شود آنگاه باید آن را اختلال وسواسی فکری عملی نامید.

تا زمانی که این امور در زندگی‌تان تداخل منفی ایجاد نکند، مشکل اختلال وسواس فکری – عملی تلقی نمی‌شوند. درباره این مسئله فکر کنید. شما آماده رفتن به یک مرکز خرید با دوست خود هستید اما ابتدا باید از سه درب عبور کنید. پشت هر درب قبل از اینکه بتوانید آن را باز کنید باید دستگیره را به شکل خاصی بگیرید و آن را به دفعات خاصی بچرخانید. این کار برای افرادی که مبتلا به اختلال شخصیت وسواس فکری – عملی نباشند به نظر مسخره است اما برای فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری  عملی چیزی است که مطلقاً باید انجام دهد وگرنه از چیزی که ممکن است رخ دهد وحشت‌زده می‌شوند.

اکنون تصور کنید فردی که پشت درب منتظر شماست دوستتان نیست بلکه کودک شماست که به دلیل نامعلومی گریه می‌کند و شما هنوز باید از آن درب ها عبور کنید. اگر دچار OCD  نباشید احتمالاً با خود فکر می‌کنید که فقط درب را باز کن و بیرون برو کودکت به تو نیاز دارد. برای فردی که دچار اختلال وسواسی فکری – عملی است باز کردن در بدون تشریفات صحیح، دقیقاً به‌اندازه گریان نگه‌داشتن کودکش پشت در، وحشت آور است. این زندگی افرادی است که دچار OCD هستند.

اگر تصور می‌کنید مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی هستید یا اگر کسی را می‌شناسید که ممکن است دچار اختلال شخصیت وسواس فکری – عملی باشد قطعاً باید درصدد درمان تخصصی باشید. مراجعه به مرکز مشاوره روانشناسی و درخواست کمک از یک روانپزشک یا دکتر روانشناس می‌تواند نقطه شروعی برای درمان اختلال وسواسی باشد.