از دیدگاه روانشناسی احساس نگرانی و داشتن اضطراب زمانی که شرایط زندگی سخت و پیچیده باشد، امری طبیعی است. اما اگر این احساس اضطراب و نگرانی مستمر و شدید باشد، زندگی شمارا تحت تأثیر قرار میدهد. شاید این احساس نگرانی علائم اختلال اضطرابی باشد.
اضطراب یک واکنش طبیعی بدن است که ذهن و جسم انسان را درگیر میکند. همچنین اضطراب نقش مهمی در تهدید سلامت و بقای انسان بر عهده دارد؛ بدینصورت که وقتی انسان احساس خطر و تهدید میکند، اضطراب بهعنوان یک سیستم هشداردهنده در انسان فعال میشود.
هنگامیکه بدن و ذهن انسان نسبت به تهدید یا خطر واکنش نشان میدهد، شخص واکنشها و علائم اضطراب مثل ضربان شدید قلب و تنفس سریع، گرفتگی عضلات، عرق کردن کف دستها ،حالت تهوع ،لرزش دستها و پاها را تجربه میکند. این احساسات بخشی از پاسخ جنگوگریز بدن هستند که توسط ترشح هورمون آدرنالین و سایر مواد شیمیایی مغز بهمنظور آمادهسازی بدن برای فرار سریع از خطر ایجاد میشود.
واکنش بدن به احساس خطر میتواند آرام یا شدید باشد. پاسخ جنگوگریز بدن بهمحض احساس تهدید فعال میشود. این پاسخ در طی چند ثانیه در مرکز تفکر مغز(کورتکس) بهمنظور بررسی موقعیت و ارزیابی اینکه تهدید واقعی است یا خیر اتفاق میافتد. اگر دلایل منطقی مبنی بر احتمال وجود خطر و تهدید از طریق مغز ارسال شود، احساس اضطراب بهمنظور هوشیار نگهداشتن فرد ادامه مییابد و علائم فیزیکی مثل تنفس سریع یا تپش قلب، گرفتگی عضلات ، عرق کردن کف دستها ادامه مییابد.
- اختلال اضطراب چیست؟
- علائم اضطراب کداماند؟
- تأثیرات اضطراب بر روی بدن
- عوارض اضطراب
- دلایل ایجاد اضطراب
- تشخیص و درمان اضطراب
اضطراب میتواند بر سلامت جسمی و روانی انسان تأثیر بگذارد. تأثیرات کوتاهمدت و بلندمدتی هم بر ذهن و هم بر بدن دارد.
درحالیکه بسیاری از افراد درباره تأثیرات اضطراب بر روی سلامت روانی اطلاع دارند؛ اما افراد کمتری از عوارض جانبی جسمی اضطراب آگاه هستند که میتواند شامل مشکلات گوارشی و افزایش خطر عفونت باشد. همچنین اضطراب میتواند عملکرد سیستم قلبی – عروقی، ادراری و تنفسی را تغییر دهد.
در این مقاله دربارهی شایعترین علائم جسمی و عوارض جانبی اضطراب بحث و گفتگو میکنیم.
اختلال اضطراب چیست؟
نگرانی و عصبانیت بیشازحد از ویژگیهای اضطراب هستند. اضطراب گروهی از اختلالات را توصیف میکند که باعث نگرانی، عصبانیت و ترس میشوند. این احساسات نشئتگرفته از اضطراب، زندگی روزمره فرد را مختل میکند.
در بعضی موارد، افراد نمیتوانند علت یک اتفاق و محرک آن را شناسایی کنند و برای چیزی که به نظر میرسد دلیلی ندارد، مضطرب میشوند.
درحالیکه اضطراب خفیف در بعضی مواقع خاص، مثلاً، قبل از شروع یک سخنرانی مهم یا جلسه ممکن است اتفاق بیفتد، اضطراب مزمن میتواند به سلامت فرد آسیب بزند.
بر طبق نظر انجمن اضطراب و افسردگی آمریکا، اختلالات اضطراب نمایانگر شایعترین بیماری روانی در ایالات متحده است و هرساله 40 میلیون فرد بزرگسال در این کشور را تحتتأثیر قرار میدهد. درحالیکه این اختلالات بهخوبی به درمان پاسخ میدهند؛ اما تنها 37 درصد افراد برای درمان اختلال اضطراب خود کمک تخصصی دریافت میکنند.
انواع اختلالات اضطراب شامل موارد زیر است:
- اختلال اضطراب فراگیر: اضطراب بیشازحد بدون هیچ دلیل واضحی که به مدت 6 ماه یا بیشتر طول میکشد.
- اضطراب اجتماعی: ترس از قضاوت یا تحقیر در موقعیتهای اجتماعی.
- اضطراب جدایی: ترس از دور بودن از خانه یا خانواده.
- فوبیا: ترس از یک فعالیت، شیء یا موقعیت خاص.
- خودبیمارانگاری یا هیپوکندریا: ترس مزمن و مداوم از داشتن مشکلات جدی سلامتی.
- اختلال وسواس فکری (OCD): افکار تکراری که باعث رفتارهای خاص میشود.
- اختلال استرس پس از سانحه: اضطراب شدید بعد از یک حادثه یا حوادث تکاندهنده و دلخراش.
علائم اضطراب چیست؟
افراد مضطرب میتوانند طیفی از علائم جسمی و روانی اضطراب را تجربه کنند. رایجترین علائم اضطراب شامل موارد زیر است:
- احساس ناآرامی و عصبی بودن، نگرانی یا ترس
- بیقراری و بیتابی
- حمله پانیک یا وحشت زدگی در موارد شدید
- ضربان قلب سریع
- تنفس سریع یا نفسنفسزدن
- عرق کردن
- لرزیدن
- خستگی
- ضعف
- سرگیجه
- بهسختی تمرکز کردن
- مشکلات بی خوابی
- حالت تهوع
- مشکلات گوارشی
- حس سرما یا گرمای بیشازحد
- درد قفسه سینه
بعضی از اختلالات اضطراب علائم بیشتری دارند. برای مثال، اختلال وسواس فکری (OCD) شامل این موارد نیز است:
- افکار وسواسی
- رفتارهای اجباری که هدف آنها کاهش اضطراب ایجادشده توسط این افکار است.
- دورههای تسکین موقت که از رفتارهای اجباری پیروی میکنند.
تأثیرات اضطراب بر روی بدن
گیجی و بیحالی از علائم بالقوه اضطراب هستند.
اضطراب میتواند تأثیر مهم و قابلملاحظهای بر بدن داشته باشد و اضطراب طولانیمدت خطر ابتلا به بیماریهای مزمن را افزایش میدهد.
محققین احتمال میدهند، اضطراب در آمیگدال، حوزهای از مغز که پاسخهای احساسی را مدیریت میکند، ایجاد میشود.
زمانی که فردی مضطرب، استرسی یا وحشتزده میشود، مغز او، سیگنالهایی را به بخشهای دیگر بدن میفرستد. این سیگنالها این خبر را مخابره میکنند که بدن باید برای نبرد یا فرار آماده باشد.
بدن برای مثال، با آزاد کردن هورمون آدرنالین و کورتیزول پاسخ میدهد که افراد زیادی آنها را بهعنوان هورمونهای استرس توصیف میکنند.
واکنش جنگوگریز بدن هنگام مقابله با یک فرد پرخاشگر مفید است؛ اما در هنگام رفتن به مصاحبه شغلی یا ارائه سخنرانی کمتر مفید و سودمند است. همچنین، در صورت پاسخ بلندمدت، برای سلامتی خوب نیست.
برخی از راههایی که اضطراب بر سلامت بدن تأثیر میگذارد، شامل موارد زیر است:
تغییرات در دم و بازدم (تغییرات تنفسی) در اثر اضطراب
در زمانهای اضطراب، دم و بازدم فرد ممکن است تند و کوتاه شود که نفسنفسزدنهای سریع نامیده میشود.
نفسنفسزدن سریع به ریهها اجازه میدهد تا اکسیژن بیشتری را جذب کرده و آن را سریعاً به سرتاسر بدن انتقال دهند. اکسیژن اضافی به بدن کمک میکند تا برای نبرد یا فرار آماده شود.
نفسنفسزدن سریع میتواند احساسی شبیه این موقعیت در افراد ایجاد کند که اکسیژن کافی دریافت نمیکند و ممکن است بهسختی نفس بکشد. این احساس میتواند نفسنفس زدن سریع و علائم آن را بدتر کند که شامل موارد زیر است:
- سرگیجه
- احساس بیحالی
- بیحالی
- مورمور شدن
- ضعف
پاسخ سیستم قلبی – عروقی
اضطراب میتواند باعث تغییر در ضربان قلب و گردش خون در بدن شود. ضربان تندتر قلب پاسخ جنگ یا گریز بدن را سادهتر میکند؛ چراکه جریان خون افزایشیافته اکسیژن تازه و مواد مغذی برای عضلات فراهم میکند.
زمانی که رگهای خونی باریک میشوند، این عمل انقباض عروق نامیده میشود و میتواند بر دمای بدن تأثیر بگذارد. غالباً افراد در اثر انقباض عروق، گرگرفتگی را تجربه میکنند.
در پاسخ، بدن عرق میکند تا خنک شود. گاهی اوقات این عمل میتواند بسیار مؤثر باشد و فرد احساس سرما کند.
اضطراب مزمن برای سیستم قلبی – عروقی و سلامت قلب خوب نیست. بهعبارتدیگر، برخی از مطالعات نشان میدهند که اضطراب خطر بیماریهای قلبی در افراد سالم را افزایش میدهد.
تضعیف عملکرد سیستم ایمنی بدن
در کوتاهمدت، اضطراب باعث افزایش پاسخ سیستم ایمنی بدن میشود. بااینحال، اضطراب طولانیمدت میتواند اثر منفی بر سیستم ایمنی بدن داشته باشد.
کورتیزول (هورمون استرس) از ترشح موادی جلوگیری میکند که باعث التهاب در بدن میشود و جنبههایی از سیستم ایمنی بدن را خاموش میکند که با عفونتها مبارزه میکنند. همین امر پاسخ تضعیف سیستم ایمنی بدن شده و سلامتی فرد را به خطر میاندازد.
افراد مبتلا به اختلال اضطراب مزمن بهاحتمال بیشتری به سرماخوردگی، آنفولانزا و انواع دیگری از عفونتها مبتلا میشوند.
اثر اضطراب بر عملکرد گوارش
کورتیزول فرایندهایی که بدن در موقعیت نبرد یا فرار به آن نیاز ندارد را متوقف میکند. یکی از این فرایندهای متوقفشده، هضم و گوارش است. همچنین، آدرنالین جریان خون را کاهش میدهد و عضلات معده را شل میکند.
درنتیجه، فرد مضطرب ممکن است حالت تهوع، اسهال و این احساس را که دلش هم خورده است (معده آنهم زده است) تجربه کند. همچنین افراد مضطرب ممکن است اشتهای خود را از دست بدهند.
برخی از تحقیقات نشان میدهند که استرس و افسردگی با برخی از بیماریهای گوارشی ازجمله سندروم روده تحریکپذیر مرتبط است.
یک تحقیق از بیماران سرپایی در یک کلینیک تخصصی سیستم گوارشی در بمبئی گزارش کرد که 30-40 درصد از شرکتکنندگان مبتلا به سندرم روده تحریکپذیر (IBS) علائم اضطراب و افسردگی داشتند.
پاسخ ادراری
اضطراب و استرس میتواند نیاز به ادرار کردن در فرد را افزایش دهند و این واکنش در افراد مبتلا به فوبیا رایجتر است.
نیاز به ادرار کردن یا از دست دادن کنترل ادرار (بیاختیاری ادرار) ممکن است مبنای تکاملی داشته باشد؛ چراکه فرار با مثانه خالی راحتتر است.
بااینحال، ارتباط میان اضطراب و تمایل فزاینده به ادرار کردن ناشناخته باقیمانده است.
تفاوت اضطراب طبیعی با علایم اختلال اضطرابی
اضطراب ممکن است برای هر شخصی اتفاق افتد. اضطراب بهعنوان حالتی از احساس نگرانی و پریشانی، احساس عصبانیت، احساس ترس یا دلهره در مورد آنچه اتفاق افتاده یا آنچه قرار است در آینده اتفاق بیفتد توصیف میشود. البته ترس، احساسی است که ما در حین وجود خطر تجربه میکنیم؛ درحالیکه اضطراب یک حس پیشبینی کننده خطر یا نشانه تهدیدی در آینده است.
احساس اضطراب بسته به شخص و شرایطی که فرد در آن قرار دارد میتواند خفیف یا شدید باشد. اضطراب خفیف ممکن است با احساس پریشانی یا احساس عصبانیت همراه باشد.
اضطراب شدید میتواند با حس ترس و دلهره، هراس یا احساس وحشت تجربه شود. احساس استرس و نگرانی نیز حالتی از اضطراب هستند. همچنین احساس خجالت و ترس در هنگام ملاقات افراد غریبه و ناشناس نیز حالتی از اضطراب بهحساب میآید.
البته طبیعی است که قرار گرفتن در موقعیتهای جدید، ناآشنا و چالشبرانگیز احساس نگرانی و اضطراب را در افراد ایجاد کند. احساس اضطراب یا عصبانیت در مواجهه با یک آزمون مهم، تاریخ مهم در زندگی، یا سخنرانی در جمع نیز امری طبیعی است. اگرچه این موقعیتها درواقع امنیت یک شخص را تهدید نمیکند، اما باعث میشود که فرد به دلیل خجالتی، نگرانی از بروز اشتباه، شکسته شدن غرور، ترس از عدم پذیرش یا طرد شدن، احساس نگرانی و اضطراب کند.
علائم اضطراب مانند تپش قلب، عرق کردن کف دست، درد معده (معده عصبی) میتواند به دلیل اضطراب طبیعی در فرد ایجاد شوند. ازآنجاییکه احساس اضطراب فرد را در مقابل مشکلات هوشیار، متمرکز و آماده میسازد، وجود اندکی اضطراب به ما کمک میکند تا در شرایط حساس و مهم زندگی به بهترین شکل عمل کنیم. اما احساس اضطراب شدید میتواند در عملکرد طبیعی انسان اختلال ایجاد کند. اضطراب شدید همچنین میتواند باعث احساس سرخوردگی، سردرگمی و ناتوانی در انجام فعالیتهای روزانه شود.
اختلال اضطرابی چیست؟
اختلال اضطرابی یکی از شایعترین مشکلات مربوط به سلامت روان است که میتواند در هر سن و سالی ( کودک و نوجوان و بزرگسال ) اتفاق افتد. انواع مختلفی از اختلالات اضطرابی با علائم متفاوت وجود دارد که دارای ویژگیهای مشترکی هستند: احساس اضطراب اکثر اوقات در فرد تجربه میشود، خیلی شدید است، احساسی فراتر از وضعیت حال است و زندگی روزانه و شادی فرد را تحت تأثیر قرار میدهد.
علائم اختلال اضطراب میتواند ناگهانی باشد یا بهمرور اتفاق افتد و آنقدر ادامه یابد تا شخص متوجه شود که مشکلی در او وجود دارد. گاهی اضطراب موجب احساس عذاب وجدان یا احساس پوچی در شخص میشود، بی آنکه دلیل خاصی داشته باشد. شایع است که افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی دلیل احساس نگرانیهای خود را نمیدانند.
اختلالات اضطرابی مختلف دارای علائم مخصوص به خود هستند:
- اختلال اضطراب فراگیر : در این اختلال اضطراب شایع، یک شخص درباره خیلی چیزها احساس نگرانی مفرط دارد. بهعنوانمثال، شخص مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر ممکن است در مورد امنیت، سلامت خانواده و آینده خود احساس نگرانی کند. این افراد ممکن است همیشه بدترین حالت ممکن یک اتفاق را در ذهن خود تجسم کنند. علاوه بر احساس نگرانی و وحشت، افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر ممکن است علائم جسمی اضطراب مانند درد قفسه سینه، سردرد، احساس خستگی، گرفتگی عضلات، شکمدرد یا حالت تهوع را نیز تجربه کنند. اختلال اضطراب فراگیر میتواند فرد را از ادامه تحصیل، کار یا هر فعالیت اجتماعی دیگری بازدارد. احساس نگرانی در افراد مبتلابه اختلال اضطراب فراگیر میتواند شبیه یک بار مسئولیت احساس شود که زندگی را از کنترل آنها خارج کرده است.
- اختلال وسواس فکری : در اختلال وسواس فکری ( OCD)، اضطراب میتواند به شکل وسواس فکری ( افکار بد ) و وسواس عملی ( اجبار به اقدام کاری برای رهایی از احساس اضطراب) درآید.
- فوبیا: فوبیا یک نوع اختلال احساس ترس شدید در شرایطی خاص یا ترس از چیزهایی که درواقع خطرناک نیستند، مانند ترس از ارتفاع با ترس از مکان های شلوغ است. فوبیا معمولاً سبب میشود تا افراد از انجام کارهایی که در موردش نگران هستند اجتناب کنند.
- ترس اجتماعی : ترس یا اضطراب اجتماعی در مواقع حضور یا صحبت در میان جمع اتفاق میافتد. در اضطراب اجتماعی شدید افراد از صحبت کردن در میان جمع احساس وحشت میکنند.
- حملات پانیک : حمله پانیک یا وحشتزدگی گونهای از اختلالات اضطرابی است که بیهیچ دلیل خاصی اتفاق میافتد. در حمله پانیک شخص علائم فیزیکی شدید و ناگهانی دارد که میتواند شامل تپش قلب، سرگیجه، بیحسی بدن باشد که به علت واکنش طبیعی بدن در مقابله با ترس ایجاد میشود. ترس از مکانهای شلوغ (Agoraphobia ) یک حالت ترس شدید و نوعی حمله پانیک است که فرد را از ورود به مکانهایی که احتمال وحشتزدگی بازمیدارد.
- اختلال استرس پس از سانحه ( PTSD) : این نوع از اختلال اضطرابی حاصل تجربه یک اتفاق آسیبزا و وحشتناک درگذشته فرد است. علائم اختلال استرس پس از سانحه شامل مرور اتفاقات تلخ گذشته در ذهن، کابوس شبانه و احساس ترس مداوم پس از وقوع حادثه است.
اختلال اضطراب چگونه زندگی انسان اثر میگذارد؟
افرادی که به اختلالات اضطرابی مبتلا هستند، علائم اختلال در ابتدا میتواند عجیب و گمراهکننده باشد. همچنین برای برخی، علائم جسمی اختلال اضطراب میتواند شدید و آزاردهنده باشد. برای برخی دیگر، احساس عذاب وجدان یا ترس از شکست که بیهیچ دلیل خاصی احساس میشود، احساس ناامنی، وحشت و ناتوانی در محافظت از خود را در فرد القا میکند. همه این علائم میتواند بر تمرکز، ایجاد انگیزه ، اعتماد به نفس ، برنامه خواب راحت و آینده شخص مضطرب تأثیر منفی بگذارد. افراد مبتلا به اختلال اضطرابی ممکن است از صحبت در مورد نگرانیهای ذهنی خود با دیگران اجتناب کنند.
آنها از قضاوت ناعادلانه یا نسنجیده میترسند؛ بنابراین یکی از وجه اشتراک های افراد مبتلا به اختلال اضطرابی ترس از احساس تنهایی یا احساس درک نشدن از جانب دیگران است. گاهی افراد دارای اختلالات اضطرابی ممکن است در مورد خودشان احساس گناه و عذاب وجدان کنند.
آنها احساس خجالت و شرمساری میکنند یا بهاشتباه فکر میکنند که اضطراب به معنای ضعیف بودن یا یک نقطهضعف شخصیتی است. اضطراب میتواند افراد را از ورود به مکانها یا انجام کارهایی که لذت میبرند دور کند.
خبر خوب اینکه متخصصان روانپزشکی و روانشناسی درک بهتری از اختلالات اضطرابی نسبت به گذشته پیداکرده بهطوریکه فرد مبتلابه اضطراب با پیروی از روش درمان، احساس بهتری پیدا خواهد کرد.
علل و عوامل بروز اختلال اضطرابی چیست؟
متخصصان روانپزشکی و مشاوره روانشناسی هنوز علت اصلی اختلالات اضطراب را نمیدانند. به نظر میرسد عوامل مختلفی ازجمله ژنتیک، بیوشیمی مغز فرد، پاسخ جنگ یا گریز فعال، شرایط زندگی استرس زا و رفتار آموختهشده در ابتلا به اضطراب مؤثرند.
احتمال ابتلا به اختلال اضطرابی در افراد دارای سابقه خانوادگی بیشتر است. احتمالاً دلیلش ژنهایی که بر ترشح مواد شیمیایی در مغز و تنظیم انتقالدهندههای عصبی اثر میگذارد باشد. اما این بدان معنی نیست که هر فرد دارای سابقه اختلال اضطرابی در میان اعضای خانواده، مشکل اضطرابی پیدا خواهد کرد.
حوادث و اتفاقاتی که فرد در زندگی خود تجربه میکند، میتواند عامل ایجاد اختلال اضطرابی در او شود. اختلال استرس پس از حادثه ( PTSD) مثال خوبی از این مورد است.
رشد و پرورش کودک در محیطی که اعضای خانواده همگی نگران و مضطرب هستند، به کودک به اشتباه میآموزد که دنیا یک مکان خطرناک و ناامن است. همچنین رشد و تربیت کودکان در محیطی ناسالم ( بهعنوانمثال اگر کودک مدام تحت استرس حاصل از جنگ و دعوای والدین قرار دارد) کودک یاد میگیرد همیشه احساس ترس کند یا همیشه منتظر یک اتفاق وحشتناک در زندگی است.
اگرچه هر فردی در زندگی، اضطراب طبیعی را تجربه میکند، اکثر افراد ( حتی کسانی که شرایط و حادثه استرسزایی را در زندگی تجربه کردهاند) مبتلابه اختلال اضطرابی نخواهند شد. آن دسته از افراد هم که به اختلال اضطرابی مبتلا میشوند، میتوانند با درمان و مراقبت از این مشکل رهایی یابند. فرد مضطرب با کمک از یک مشاور و دکتر روانشناس میتواند راهکارهایی برای درمان اضطراب و دستیابی به صلح و آرامش در زندگی خود کسب کند.
تکنیک و راههای درمان اختلال اضطرابی
اختلال اضطراب میتواند توسط یک دکتر روانپزشک یا دکتر روانشناس درمان شود. یک دکتر روانشناس میتواند با مشاهده علائم اضطراب در فرد، تشخیص نوع اختلال و ارائه برنامه سبک زندگی به فرد در درمان اضطراب کمک کند.
نوع خاصی از گفتاردرمانی با نام رفتار درمانی شناختی ( CBT) اغلب در درمان اضطراب نتایج مثبتی را نشان داده است. در روش رفتار درمانی شناختی یک شخص راههای جدیدی برای تفکر و اقدام به عمل در شرایط اضطراب را میآموزد. او همچنین راههای مقابله با استرس یا مدیریت استرس را یاد میگیرد.
کارهایی که برای درمان اضطراب می توانید انجام دهید
درمان اضطراب به فرد در افزایش اعتماد به نفس و خودباوری کمک فراوانی میکند. فردی که درگیر مشکل اضطرابی است باید:
- به والدین یا افراد بزرگسال در مورد احساسات، ترس ها و نگرانیهای خود صحبت کنید. ازآنجاییکه علائم اختلالات اضطرابی تا زمانی که درمان نشود تا همیشه در رفتار فرد باقی خواهد ماند، مهم است دراینباره از والدین خود کمک بگیرید. در صورت عدم شناخت و آگاهی والدین، بهتر است از یک دکتر روانشناس مشاوره بگیرید.
- یک چکاپ و آزمایش بدهید: با مراجعه به پزشک یا روانپزشک از او بخواهید آزمایشهای لازم برای آگاهی از وجود علائم جسمی اضطراب در خود را چک کند.
- از یک سبک زندگی سالم شامل ورزش منظم، تغذیه سالم و خواب کافی تبعیت کنید: این کارها برای بدن و مغز شما انرژی و زمان کافی برای بازسازی خود را فراهم میکند.
در درمان اضطراب سعی کنید صبور و مثبت اندیش باشید. ممکن است درمان اضطراب و رهایی از احساسات ترس و نگرانی زمانبر باشد. اما این تلاشها به ثمر خواهد نشست و شما زندگی شاد و لذت بخشی را در آینده تجربه خواهید کرد.
سلام پسر هستم ۲۰ سال سن به نوعی اضطراب پنهان دارم چجوری که خودم هم متوجه نمیشم ولی بشدت منو تحت تاثیر داره جوری که نمیتونم رانندگی کنم فراموش میکنم کار هامو و توی رابطه جنسی مشکل نعوظ پیدا کردم