دو واژه دکتر روانشناس بالینی و روانپزشک تا حدی به هم شبیه هستند که اغلب باهم اشتباه گرفته می‌شوند. حتی در صورتیکه تفاوت‌های اصلی آن‌ها را بدانید، ممکن است نتوانید تشخیص دهید شغل‌های آن‌ها در چه زمینه‌هایی باهم تفاوت دارند. تفاوت این دو واژه از هم به‌ویژه هنگامی اهمیت می‌یابد که قصد مراجعه به یکی از این متخصصان یا هر دو آن‌ها را دارید.
تعریف روانشناس و روانپزشک
به‌جای تعریف این دو واژه در قالب یک مجموعه، پرداختن جداگانه به هرکدام از آن‌ها می‌تواند مفیدتر باشد.
تعریف دکتر روانشناس
یک روانشناس که اغلب روان درمانگر نیز نامیده می‌شود، دانشمند علوم اجتماعی است و به درمان افرادی که به انواع مشکلات مربوط به سلامت روان مبتلا هستند می‌پردازد. برخی از این مشکلات ممکن است بیماری های روانی باشد. بااین‌وجود، افراد بسیاری که از سلامت روان نیز برخوردار هستند، در مواجهه با شرایط سخت زندگی برای دریافت مشاوره به دکتر روانشناس مراجعه می‌کنند.
تعریف وظایف روانپزشک
یک روانپزشک در درمان اختلالات روانی تخصص دارد. روانپزشکان از الگوی پزشکی استفاده می‌کنند. این بدین معناست که تمرکز آن‌ها بر تشخیص و درمان بیماری ها است. در ابتدا تمرکز روانپزشکی تنها بر فرآیندهای روانی استوار بود؛ اما به‌مرورزمان این علم بیشتر بر ابعاد زیستی و نتایج علمی تحقیقات تکیه کرد تا ابعاد برخاسته از علوم اجتماعی.
تحصیلات دانشگاهی روانشناس بالینی و روانپزشک
آموزش‌هایی که دکتر روانشناس و روانپزشک می‌بینند کاملاً با هم متفاوت است. یک روانشناس باید مدرک فارغ‌التحصیلی در رشته روانشناسی داشته باشد. دکتر روانشناس بالینی و مشاور باید مدرک دکتری روانشناسی و مشاوره داشته باشند. روانشناسان برای تکمیل فرآیند آموزش خود و کار به‌عنوان دکتر روانشناس باید چه درزمینهٔ پژوهشی و چه درزمینهٔ بالینی آموزش‌های لازم را دیده باشند.
تمام روانشناسان آزمون‌های روانشناختی را نیز در حین تحصیل فرامی‌گیرند. روانشناسانی که به تجویز دارو نیز می‌پردازند، باید مدرک کارشناسی ارشد در رشته روان داروشناسی نیز داشته باشند و یک تا دو سال نیز دوره انترنی ( دوره کارورزی ) گذرانده باشند. درنهایت، پس از قبولی در یک آزمون به این افراد مجوز فعالیت مشاوره روانشناسی داده می‌شود.
از سوی دیگر، یک روانپزشک ابتدا باید یک پزشک عمومی شود. آن‌ها برای شروع در مقطع کارشناسی در یکی از رشته‌های علوم پزشکی مانند بیولوژی، داروسازی یا دیگر رشته‌های مرتبط تحصیل می‌کنند. سپس باید به مدت چهار سال دیگر در رشته پزشکی تحصیل نمایند.
روانپزشکان آینده باید حداقل در پنج زمینه تخصصی به کار عملی بپردازند. سپس آن‌ها به مدت یک سال کارورزی عمومی و سه سال کارورزی تخصصی روانپزشکی انجام می‌دهند. سرانجام برای دریافت بورد تخصصی از آن‌ها آزمونی به عمل می‌آید. اگر روانپزشکی تمایل داشته باشد متخصص یکی از شاخه‌های روانپزشکی شود، باید پس از اتمام دوره کارورزی دوره فلوشیپ خود را کامل نماید. پس‌ازاین مرحله برای دریافت پروانه باید در آزمون کسب مجوز شرکت کند.
مقایسه روش های درمانی دکتر روانشناس بالینی و روانپزشک
مقایسه دکتر روانشناس بالینی و روانپزشک نشان می‌دهد که بسیاری از بیماری ها توسط هر دو متخصص قابل درمان است. بااین‌وجود در درمان برخی بیماری ها، مراجعه به یکی از آن‌ها ارجحیت دارد. گاهی نیز انتخاب سوم که عبارت است از کمک گرفتن از هر دو متخصص، ضروری است.
موارد درمان توسط روانپزشک
ازآنجایی‌که روانپزشک از الگوی پزشکی و دارویی پیروی می‌کنند، افرادی که به دلیل مشکلات پزشکی دچار اختلال روانی شده‌اند، در درجه اول باید به روانپزشک مراجعه کنند. علاوه بر این، در درمان برخی مشکلات روانی انتخاب روانپزشک گزینه بهتری است. اختلال هایی که در ذیل به آن‌ها اشاره شده است، توسط روانپزشک و با کمک روانشناس یا بدون همراهی او درمان می‌شوند:
- بیماری و اختلالات روانی
- اختلال های شخصیت
- مشکلات یادگیری حاد
موارد درمان توسط دکتر روانشناس
روانشناسان در مقایسه با روانپزشکان به درمان موارد بیشتری می‌پردازند و علت این است که افراد با هرگونه شرایط روانی می‌توانند از مزایای روان درمانی بهره‌مند شوند . اما همه آن‌ها به درمان پزشکی نیاز ندارند. افرادی که از مشکلات زیر رنج می‌برند، می‌توانند تحت روان درمانی توسط دکتر روانشناس قرار گیرند:
- درمان بیماری های روانی
- درمان اختلال های شخصیت
- حل مشکلات یادگیری
- حل مشکلات بین فردی
- آسیب های روانشناختی
- درمان فوبیا
- مقابله با استرس در زندگی
- درمان اضطراب
- درمان افسردگی
- حل اختلافات زناشویی
- مشاوره خانواده
- مشاوره ازدواج
- مشاوره کودک
انواع خدمات و وظایف دکتر روانشناس و روانپزشک
خدماتی که توسط دکتر روانشناس بالینی و روانپزشک ارائه می‌شود، بسته به محل زندگی فرد و قوانین هر کشور متفاوت هستند، اما معمولاً روانپزشک درمان دارو محور ارائه می‌دهد، در حالیکه که روانشناس از انواع آزمون‌ها و شیوه روان درمانی بهره می‌گیرد.
آزمون‌های روانشناختی از وظایف دکتر روانشناس بالینی
یکی از مهم‌ترین وظایف روانشناسان آزمودن بیماران جدید به‌وسیله پاسخ دادن به پرسش‌های آزمون‌های روانشناختی توسط مراجع در جلسه مشاوره است. آن‌ها ممکن است از آزمون‌های روانشناختی با نتایج قطعی همچون پرسشنامه شخصیتی چندوجهی مینه سوتا ( تست شخصیت mmpi ) برای مراجعه‌کنندگانی که نیاز به درمان سرپایی یا بستری دارند استفاده کنند. برخی آزمون‌ها نیز روند درمان را کنترل می‌کنند.
دکتر روانشناس آزمون‌های روانشناختی را اجرا می‌کند، سپس به محاسبه نمرات و تفسیر آن‌ها می‌پردازد و درنهایت گزارش خود را می‌نویسد. آن‌ها از نتایج آزمون‌ها برای درمان بیماری استفاده می‌کنند. همچنین ممکن است نتایج را در اختیار روانپزشکان یا دیگر متخصصان سلامت روانی که با آن‌ها هم‌زمان در درمان یک بیمار همکاری می‌کنند، قرار دهند.
ازآنجایی‌که روانپزشکان درزمینه آزمون‌های روانشناختی آموزش ندیده‌اند، برای آگاهی از اطلاعات حاصل از آزمون‌ها به گزارش تست دکتر روانشناس تکیه می‌کنند.
تنها آزمایشی که روانپزشکان برای آن آموزش دیده‌اند، آزمایش پزشکی است. آن‌ها ممکن است برای کنترل سطح دارو، دستور آزمایش خون دهند یا ممکن است از یک بیمار که به دلیل مشکلات پزشکی توانایی به خواب رفتن ندارد، تست خواب (آزمونی که فعالیت بدن را در حین خواب ثبت می‌کند) بگیرند. آن‌ها برای حصول اطمینان از انجام تمام آزمایش‌هایی که بیمار به آن‌ها احتیاج دارد، ممکن است با پزشک عمومی بیمار نیز مشورت کنند.
تشخیص مشکلات روانی توسط روانشناس بالینی
روانشناسان و روانپزشکان هر دو می‌توانند مشکلات روانی را تشخیص دهند. آن‌ها برای تشخیص هر اختلال به کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) رجوع می‌کنند.
درمان اختلالات و مشکلات روانی با کمک دکتر روانشناس
مهم‌ترین وظیفه دکتر روانشناس بالینی درمان افراد دارای مشکلات روانی است. اکثر درمان‌هایی که استفاده می‌کنند بر پایه گفتار درمانی است. این روش‌های درمانی عبارت‌اند از درمان شناختی رفتاری ، رفتار درمانی دیالکتیکی، درمان روان پویشی، درمان بین فردی، درمان انسان‌گرایی، روان تحلیلی، گشتالت درمانی، روان درمانی وجودی، کل‌نگر درمانی و دیگر روش‌های گفت‌وگومحور.
آن‌ها همچنین ممکن است از روش‌هایی استفاده کنند که بر اساس یادگیری تجربی است. این روش‌ها عبارت‌اند از درمان مواجهه واقعیت مجازی، حساسیت‌زدایی منظم ، درمان ذهن آگاهی، ماجراجویی درمانی، هنر درمانی. بسیاری از روانشناس ها برای تأمین نیازهای درمانی هر مراجع از یک رویکرد تلفیقی که متشکل از دو یا بیشتر روش درمانی باشد استفاده می‌کنند. روانپزشکان خیلی کمی از این روش‌های درمانی بهره می‌برند.
آیا دکتر روانشناس بالینی می تواند دارو تجویز کند؟
روانپزشکان برای درمان اختلالات روانی همچون درمان افسردگی، درمان اضطراب، روان‌پریشی و اختلالات کمبود توجه دارو تجویز می‌کنند. آن‌ها جلسات منظمی برای کنترل عوارض جانبی داروها، اطمینان از مصرف دارو توسط بیماران و در صورت نیاز تغییر دارو برای حصول نتیجه بهتر ترتیب می‌دهند. دکتر روانشناس بالینی معمولاً دارو تجویز نمی‌کنند.
دیگر درمان‌های پزشکی
روانپزشکان از دیگر روش‌های پزشکی همچون شوک درمانی (ECT) نیز استفاده می‌کنند. در این روش همان‌گونه که از نام ترسناک آن پیداست از نیروی الکتریسیته بهره گرفته می‌شود و برای درمان برخی اختلال های روان پزشکی مزمن تجویز می‌شود. این روش درمانی راه طولانی را پیموده و تأثیر آن روی برخی بیماری ها به اثبات رسیده است.
موارد استثنایی تفاوت روانشناس بالینی با دکتر روانپزشک
باوجوداینکه روانپزشک از الگوی پزشکی و دکتر روانشناس از روش روان درمانی استفاده می‌کند، هرکدام می‌توانند وظایفی را که مربوط به دیگری است و در بالا ذکر شد، در شرایط مشخص بر عهده بگیرند.
- دارو درمانی : اگرچه معمولاً تجویز دارو بر عهده روانپزشک است، در برخی ایالات آمریکا اجازه تجویز دارو به روانشناسانی که آموزش‌های لازم را دیده باشند داده می‌شود.
- روان درمانی : اغلب روانپزشکان روان درمانی نمی‌کنند. آن‌ها معمولاً به‌قدری مشغله دارند که تنها به مدت 15 دقیقه هر یک تا سه ماه یک‌بار داروهای بیماران را کنترل می‌کنند. روانشناسان جلسات طولانی‌تری برای بیماران ترتیب می‌دهند چراکه صحبت درباره مشکلات و پیدا کردن راه‌حل‌های روانشناختی زمان‌بر است.
بااین‌وجود روان‌پزشکانی وجود دارند که جلسات روان درمانی نیز برای بیماران خود ترتیب می‌دهند. یکی از دلایل کم بودن روان‌پزشکانی که روان درمانی می‌کنند، تفاوت دستمزد روانشناس با روانپزشک است.
شرکت‌های بیمه اغلب بیمارانی را ترجیح می‌دهد که جلسات درمانی ارزان‌تر را انتخاب می‌کنند. بنابراین مراجعه به روانشناس برای جلسات طولانی‌تر و روان درمانی که هزینه کمتری در بر دارد و روانپزشک برای جلسات 15 دقیقه‌ای و کنترل دارو که هزینه بالاتری در بر دارد به‌صرفه‌تر است.
تصمیم برای آنچه نیاز دارید: دکتر روانشناس یا روانپزشک
اما چطور تشخیص دهید برای مشکلات روانی خود باید به دکتر روانشناس مراجعه کنید یا روانپزشک؟ ابتدا باید درباره نوع مشکل خود بیندیشید. آیا این مشکل تنها با رفتار درمانی یا گفتار درمانی برطرف می‌شود؟ درصورتی‌که پاسخ شما مثبت است، می‌توانید با مراجعه به دکتر روانشناس شروع کنید. درصورتی‌که نیاز، مراجعه به روانپزشک باشد، روانشناس شما را به یک روانپزشک ارجاع می‌دهد. عکس این مطلب نیز درصورتی‌که اشتباهاً به روانپزشک مراجعه کنید صادق است.
فرقی نمی‌کند شما با چه مشکل روانی مواجه هستید، مراجعه به دکتر روانشناس می‌تواند بهترین انتخاب باشد. روانشناس این فرصت را در اختیار شما قرار می‌دهد تا درباره چالش‌هایی که با آن روبرو هستید، رنجی که به‌واسطه آن چالش‌ها متحمل شده‌اید و اقداماتی که برای حل آن‌ها به کار بسته‌اید، صحبت کنید. در عوض، تمرکز جلسات روانپزشکی بر تشخیص علائم بیماری استوار است.
بااین‌وجود، درصورتی‌که زندگی شما به‌واسطه افکار مرگ یا تلاش برای خودکشی درخطر است، مراجعه فوری به متخصص سلامت روان امری حیاتی است. فرقی نمی‌کند به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید، آن‌ها خدماتی که بدان نیاز دارید را در اختیارتان قرار می‌دهند و شما را بی‌درنگ به متخصصان سلامت روانی که احتیاج دارید ارجاع می‌دهند. در این شرایط بهترین انتخاب مراجعه به بخش اورژانس اجتماعی و درخواست مداخله فوری است.
در برخی موارد، ممکن است قانون شرکت بیمه شما مراجعه به روانپزشک، پیش از دریافت هرگونه خدمات سلامت روانی دیگر باشد. بااین‌وجود درصورتی‌که احساس کردید روانشناس متخصص مناسب‌تری برای کمک به شماست، می‌توانید از وب‌سایت‌های مشاوره آنلاین مانند سایت مشاوره باما استفاده کنید.
روانشناسانی که در این وب‌سایت کار می‌کنند، تحصیلات و آموزش‌های موردنیاز را برای ارائه خدمات روانی باکیفیت بالا گذرانده‌اند. شما همیشه می‌توانید با کمک یک روانشناس آنلاین فرآیند درمان خود را به روشی کاملاً محرمانه و مناسب آغاز کنید.
اگر هنوز هم مطمئن نیستید، مشکلی نیست. هر انتخابی کنید می‌توانید مطمئن باشید که در صورت درخواست کمک، هر دو آن‌ها شما را در رسیدن به هدف تان یاری می‌دهند. هرگز از ترس انتخاب اشتباه، تلاش برای دریافت کمک را به تعویق نیندازید. زندگی و شادی شما آن‌قدر ارزش دارند که با بلاتکلیفی زمان را هدر ندهید.
نتیجه گیری تفاوت دکتر روانشناس با روانپزشک
زبان شناسان معتقدند ریشه واژه روانشناسی (psychology) به قرن 17 بازمی‌گردد. قسمت اول این واژه ریشه در یونان باستان دارد و به معنی ذهن یا روح است. قسمت دوم کلمه هم متعلق به یونان باستان و لاتین قرون وسطایی و به معنای مطالعه علم یا هر شاخه از دانش است. به همین ترتیب روانشناس کسی است که به مطالعه ذهن به روشی علمی می‌پردازد. این لغت تنها به معنای مطالعه روان نیست بلکه به مفهوم ارائه روش‌های درمان ذهن نیز هست.
واژه روانپزشک (psychiatrist) در سال 1808 توسط یک پزشک آلمانی به نام یوهان کریستین ابداع شده است. قسمت اول آن با کلمه روانشناس یکی است. قسمت دوم این واژه از زبان باستانی به زبان لاتین وارد شده و به معنی درمان پزشکی است. بنابراین روانپزشک فردی است که به درمان پزشکی و دارویی ذهن می‌پردازد.
