انواع سبک های فرزند پروری در روانشناسی

روانشناسی سبک های فرزند پروری بر شکل‌گیری شخصیت کودک

یکی از موضوعاتی که والدین در آموزش تربیت کودک از بدو تولد خود مورد توجه چندانی قرار نمی‌گیرد، اهمیت سبک فرزند پروری در شکل‌گیری شخصیت کودکان است. آنچه بسیاری از والدین نمی‌دانند این است که طرز رفتار ما با کودکان می‌تواند ازلحاظ روانشناسی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. روش تربیت کودکان نیز نقش مهمی در نوع رفتاری که آن‌ها با والدین خود خواهند داشت بازی می‌کند. در این مقاله از سایت مشاوره باما به بررسی تأثیر روانشناسی سبک های فرزندپروری بر رشد و تربیت فرزند و اثرات بلندمدت آن بر روی شخصیت کودک را موردمطالعه قرار می‌دهیم.

انواع سبک های فرزندپروری

در حال حاضر، کلیه سبک های فرزندپروری به چهار گروه مختلف تقسیم می‌شوند و تمام والدینی که به تربیت فرزندان خود مشغول هستند در یکی از این دسته قرار دارند:

• سبک فرزند پروری مقتدرانه
• سبک فرزند پروری سهل گیرانه
• سبک فرزند پروری مستبدانه
• سبک فرزندپروری مسامحه کارانه

شیوه های فرزندپروری بالا بر اساس دو عامل زیر دسته بندی شده‌اند:

• خواسته‌ها و انتظارات والدین از فرزندان
•  احساس مسئولیت یا پاسخ گوئی به نیاز فرزندان

بی‌شک، سبک های فرزندپروری مذکور هر یک به طریقی بر تربیت کودکان تأثیر می‌گذارد.

سبک فرزند پروری مستبدانه

شیوه فرزند پروری مستبدانه عمدتاً سبکی ” بی‌رحمانه” و عاری از عاطفه نام‌گذاری می‌شود. سبکی که در آن فرزندان در محیط خانواده عشقی خشن را تجربه می‌کنند. در این روش، والدین نگاه فرزندان بدون تلاش برای شنیدن خواسته‌های آن‌ها را در پیش می‌گیرد.
اساساً والدین مسئول امور هستند و فرزندان فقط اطاعت و پیروی می‌کنند. این سبک فرزند پروری عمدتاً بر مبنای قوانین سخت‌گیرانه، امتناع از بحث و گفت‌وگو درباره مسائل، استفاده مکرر از واژه ” نه”، و تنبیه کودک در صورت مشاهده رفتارهای نادرست است.
مشکل این سبک فرزند پروری ندادن آزادی و اختیار به کودک است. کودکانی که با این شیوه فرزند پروری بزرگ می‌شوند، در ایجاد نظم و حفظ کنترل خود در دوران بزرگ‌سالی مشکل‌دارند. اگر قرار باشد کودک مدام از قوانین اطاعت کند، در بزرگ‌سالی با چالش بزرگی در ارتباط با افراد روبرو خواهد شد.
اگر یک کودک فقط یاد بگیرد چگونه از قوانین اطاعت کند و هیچ‌گاه نتواند به‌صورت مستقل فکر کند، در آینده نیز به‌عنوان یک شخص بزرگ‌سال نمی‌تواند به نکات دقیق و ظریف پی ببرد و اساساً در زندگی دچار شک و تردید و ابهام می‌شود. کودکانی که در این موقعیت قرار می‌گیرند عزت نفس خود را از دست داده و به‌عنوان یک بزرگ‌سال نیز فردی وابسته و پیرو رفتار می کنند.

سبک فرزندپروری مقتدرانه

شما نیز همانند بسیاری از والدین احتمالاً از شیوه فرزند پروری مقتدرانه در تربیت کودک خود استفاده می‌کنید که اغلب با سبک فزندپروری مستبدانه اشتباه گرفته می‌شود، اما آن‌قدر هم بد نیست و به گفته متخصصان روانشناسی کودک یکی از بهترین سبک های فرزندپروری همین سبک مقتدرانه است که با جذبه همراه با لطافت ترکیب شده و در آن والدین، با اقتدار و قاطعیت انتظارات خود از کودک را تعیین می‌کنند. اما درعین‌حال فرزندان خود را توانمند و مسئولیت‌پذیر تربیت می‌کنند.
در سبک فرزند پروری مقتدرانه والدین نسبت به خواسته‌های فرزند خود پاسخگو هستند و درعین‌حال از کودکان خود نیز انتظاراتی دارند که کودک باید برآورده کنند. سبک فرزند پروری مقتدرانه در مقایسه با سایر شیوه های فرزندپروری رایج‌تر است.

این روش تربیتی شامل توضیح دلیل به درخواست فرزند ، داشتن انتظارات مشخص از فرزند، ارتباطات متقابل و مداوم با فرزند ، تعیین حد و مرز برای فرزند و پاسخ به نیازهای عاطفی فرزندان است. هدف این شیوه، تربیت فرزند مستقل و متکی‌به‌خود است. در این سبک فرزندپروری والدین بیشتر شبیه مربیانی هستند که فرزندان را تشویق به تصمیم گیری صحیح نموده و فارغ از نتیجه تصمیم گیری کودکان ، مسئولیت آن را نیز به عهده بگیرند. این گروه از والدین به‌جای مجازات و تنبیه کودکان به آن‌ها نظم و انضباط می‌آموزند.
در سبک فرزند پروری مقتدرانه والدین سعی می‌کنند با کودک خود تعامل سازنده داشته باشند، دلایل بدرفتاری کودک خود را بدانند و صحبت و گفتگوی میان خود و فرزند را تقویت کنند. دستاورد آن نیز ایجاد احساس هویت و اعتماد به نفس بالا در کودک در موقعیت‌های جدید است. از آنجائی که محدودیت‌های بسیار کمتر و اقدامات اصلاحی بیشتری را در برمی‌گیرد، این سبک فرزند پروری مقتدرانه برای کودکان مبتلا به اختلال کم توجهی بیش فعالی (ADHD) نیز مفید است.

سبک فرزندپروری سهل گیرانه

اکنون به بررسی سبک فرزند پروری سهل گیرانه می‌پردازیم. این گروه والدینی سهل گیر هستند که برای تربیت فرزندان خود به آن‌ها آزادی کامل داده تا هر آنچه می‌خواهند انجام دهند. سبکی که اولویت اصلی در آن عشق و محبت به فرزند است. تعیین حد و مرز برای کودک و اعمال قوانین نظم و انضباط بر کودک به میزان بسیار کمی وجود دارد. هم‌چنین در شیوه فرزند پروری سهل گیرانه، والدین فرزندان را مجبور به پیروی از قوانین نمی‌کنند. عمدتاً در این سبک، والدین بیشتر به فرزند خود پاسخگو هستند تا فرزندان به والدین.
در این سبک فرزند پروری والدین بیشتر تمایل دارند با محبت و حمایت با فرزند خود رفتار کنند و به‌ندرت فرزندان را تنبیه می‌کنند، قوانین بسیار محدودی وضع می‌کنند و از کنترل زیاد فرزند خود اجتناب می‌کنند.
سبک فرزندپروری سهل گیرانه عمدتاً روش تربیتی والدینی است که باور دارند به‌جای والد گری و یا رئیس بودن باید با فرزندان دوست بود و به‌جای رشد و تربیت کودک ، تمرکز خود را بر روی احساس رضایت فرزند از والدین قرار می‌دهند.
ازاین‌رو اختلافات و قوانین بسیار اندکی بین فرزند و والدین وجود خواهد داشت. معایب این سبک فرزندپروی این است که فرزندان برای انجام کارهای نادرست آزادند و والدین نیز از این استدلال که ” اوه، این کار خیلی هم بد نیست” خودشان را تبرئه می‌کنند.
بنابراین والدین نیازی به بازخواست و تنبیه کودک خود نمی‌بینند زیرا بر این باورند که ” او فقط یک کودک است”. بر همین مبنا، در زمان بازی و فعالیت‌های کودک ، محدودیتی اعمال نمی‌کنند. در چنین شرایطی کودکان نه هیچ‌گاه با محدودیتی روبرو می‌شوند و نه هیچ‌گاه به آن می‌اندیشند، به‌طوری‌که در بزرگ‌سالی مهارت حل مسایل زندگی ضعیفی دارند.
رشد کودک بدون وضع قوانین از سوی والدین این موضوع را برای فرزندان دشوارتر می‌کند، چراکه محدودیت‌های آنچه انجام می‌دهند را نمی‌پذیرند, درحالی‌که باید این‌طور باشد و این مشکل بزرگی است.

روش فرزند پروری مسامحه کارانه

درنهایت به سبک فرزندپروری مسامحه کارانه می‌پردازیم. سبکی که در آن فرزندان اساساً تنها گذاشته می‌شوند و از آن‌ها خواسته می‌شود محدودیت و حد و مرزها را خود به تنهائی بیابند. در این شیوه فرزند پروری درنهایت فرزندان راهنمایی‌های بسیار کمی از سوی والدین خود دریافت می‌کنند و والدین اجازه می‌دهند همه‌چیز به‌صورت طبیعی و بدون مداخله آن‌ها اتفاق افتد. این شیوه تربیت کودک اغلب مورد انتقاد متخصصان روانشناس کودک قرار می‌گیرد.

چگونگی تأثیر شیوه فرزند پروری بر تربیت کودک

نوع رفتار والدین با فرزندان خود تأثیر فراوانی بر تقویت مهارت تصمیم گیری کودکان میزان موفقیت شان و حتی بر درک و فهم کودک نسبت به جهان پیرامون دارد. والدین، اساساً، نخستین آموزگارانی هستند که به فرزندان دستورالعمل‌ها و راهنمایی‌هایی ارائه می‌دهند که زمینه موفقیت فرزند را فراهم می‌کند.
هم‌چنین نقش رفتار والدین بر تربیت کودک از اهمیت بالایی برخوردار است. از آنجائی که فرزندان به پیروی از والدین خود تمایل دارند، پس شما نسبت به آینده کودکان مسئولیت دارید. نهایتاً، والدین نسبت به تعاملات اجتماعی و مواردی از این قبیل که رفتار کودک را شکل می‌دهد مسئول‌اند.
به عنوان مثال، فرزندان سبک مقتدرانه از هوش بالائی برخوردارند، که باعث می‌شود به‌عنوان یک عضو مثبت در جامعه حضور داشته باشند. در این سبک فرزندان عمدتاً سطح تحصیلات بالایی دارند و در شغل و حرفه خود موفق هستند. اما درعین‌حال افرادی غمگین هستند که عزت نفس پائینی دارند و بیشتر ترجیح می‌دهند تنها باشند. این احتمالاً به دلیل فشار زیاد والدین بر فرزندان برای کسب موفقیت در زندگی است.
اما در مقابل، والدین سهل گیر به فرزندان خود هیچ فشاری وارد نمی کنند، بنابراین کنترل و نظارتی بر ادامه تحصیل فرزند خود نداشته و فرزندان هر کاری که بخواهند انجام می‌دهند. همین موضوع در آینده فرزندان را با مشکلاتی مانند اعتیاد به مواد مخدر یا وابستگی به مشروبات الکل مواجه می کند. عمدتاً از آنجائی که در دوران کودکی محدودیتی برای کودکان سبک فرزند پروری سهل گیرانه وضع نشده، این فرزندان با قوانین و مقررات زندگی مخالف هستند.
این شرایط باعث می‌شود که این فرزندان در مدرسه عملکرد بدی داشته باشند و به دلیل ترس از ترک شدن، در برقراری ارتباط با دیگران مشکل‌دارند. هم‌چنین احتمال  بروز علائم افسردگی، داشتن روابط جنسی محافظت نشده و  وابستگی به مواد مخدر و الکل در این گروه از فرزندان بیشتر است.  ازآنجایی‌که سبک فرزند پروری تمام دوره‌های زندگی یک کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد، آگاهی از آن برای والدین بسیار مهم است.

انتخاب بهترین شیوه فرزندپروری

به‌عنوان والدین، باید بدانید شما نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت کودک و موفقیت او در زندگی ایفا می‌کنید. این شما هستید که کودکان را برای آینده آماده می‌کنید. این تأثیرگذاری شما می‌تواند به‌صورت اعمال محدودیت‌هایی بر فعالیت های فرزند خود (در صورتیکه شما فردی مسامحه کار هستید) یا چشم‌پوشی از برخی مسائل و اجتناب از پافشاری و سماجت (در صورتیکه مستبدانه با فرزند خود رفتار می‌کنید)صورت پذیرد.
از دیدگاه روانشناسی ، سبک فرزند پروری مقتدرانه بهترین انتخاب در تربیت کودک است که طی آن شما برقراری ارتباط متقابل را به فرزندان می‌آموزید. ارتباطی که در آن فرزند شما درباره تجربیاتش با شما صحبت می‌کند و شما نیز هم‌زمان با هدایت و راهنمایی فرزند در قبال او پاسخگو هستید.
شما به‌عنوان والدین باید بر رفتار فرزند خود نظارت داشته باشید، اما درعین‌حال اطمینان داشته باشید که فرزندان در زندگی تصمیمات و اقدامات درستی اتخاذ می‌کنند. شما مهم‌ترین بخش از زندگی فرزندتان هستید و باید اطمینان حاصل کنید که همان چیزی هستید که فرزندتان باید آن را الگوی رفتاری خود قرار دهد.
به‌عنوان والدین، باید بیاموزید چگونه با توجه به خواسته‌ها و نیازهای فرزندان خود و اعمال محدودیت‌های شفاف و مؤثر بر فرزندان والدین بهتری باشید. هر پدر و مادری می‌خواهد که فرزندش بهترین عملکرد را داشته باشد و یک سبک فرزندپروری خوب می‌تواند زندگی کودک شما را تحت تأثیر قرار دهد.
اگر به‌عنوان پدر یا مادر، از سبک فرزندپروری خود رضایت ندارید، بدانید که همیشه فرصتی برای تغییر وجود دارد. شما می‌توانید از روانشناس کودک کمک بگیرید تا به دلیل انتخاب سبک فرزند پروری خود پی ببرید. با مشاوره کودک هم‌چنین راهنمایی و نکاتی دریافت کنید تا به فرزندتان کمک کنید به بهترین شکل ممکن رشد کنند.
شما به‌عنوان یک والد مسئول آینده و نوع رفتار و شخصیت فرزند خود هستید. بنابراین این موضوع را به خاطر داشته باشید و سعی کنید برای آن‌ها بهترین پدر و مادر باشید. فردی که فرزندتان بتواند به او اعتماد کند و او را باور داشته باشد.