روانشناسی کودک چهار ساله تا پنج ساله

بچه‌هایی که هنوز به سن مدرسه نرسیده‌اند، قد و وزن متفاوتی دارند، اما رشد کودکان در سنین 4 تا 5 سالگی چند چیز مشترک دارد. در این مقاله یاد می‌گیرید کودکان چهار-پنج ساله با چه کارهایی سرگرم می‌شوند، چگونه می‌توانید به آنها کمک کنید و چه موقع باید به متخصص یا روانشناس کودک مراجعه نمایید.

در این مقاله می‌خوانید:

• رشد کودکان در سنین 4 تا 5 سال: چه اتفاقی می‌افتد
• کمک به رشد کودک چهار ساله تا پنج سال
• نحوه رفتار با کودکان چهار ساله تا پنج سال
• چه موقع باید نگران رشد کودک 4 ساله باشید
• چه موقع باید نگران رشد کودک 5 ساله باشید

رشد کودکان چهار ساله تا پنج سال

احساسات و رفتارها کودک چهار تا پنج ساله

در این سن، کودک چهار ساله شما احساسات خود را کشف می‌کند و یاد می‌گیرد احساساتش را بیان کند. او به روش های بسیار گوناگونی این کار را انجام می‌دهد – مثلاً، با حرف زدن، با استفاده از اشاره و حرکات بدن و ایجاد صدا، با رنگ‌آمیزی و درست کردن بعضی چیزها.

کودک چهار تا پنج ساله دوست دارد کسانی را در اطرافش داشته باشد. می‌خواهد دوستان هم سن و سال خودش را خوشحال کند و شبیه آنان باشد. احتمال دارد دوستان خیالی هم برایش مهم باشند. از او می‌شنوید که برای کنار آمدن با دیگران به آنها می‌گوید، ببخشید، قوانین را می‌پذیرد و از اتفاقات خوبی که برای دیگران می افتد خوشحال می‌شود.

وقتی نیاز به همکاری است، احتمالاً فرزند شما در این سن بیشتر از قبل کمک می‌کند اما گاهی انجام کارها برایش دشوار است. کودک در سن پنج سالگی کنترل بیشتری بر روی رفتار خود دارد و کمتر شاهد بدرفتاری کودک هستیم.

ممکن است کودک شما برای شروع مدرسه اضطراب داشته باشد. اگر با او در این باره صحبت کنید و حتی اگر با هم به بازدید از مدارس بروید در کاهش اضطرابش مؤثر است.

گاهی کودک در این سن حقایق را پنهان می‌سازد، یا حتی شروع به دروغ گفتن می‌کند. مثلاً، می‌گوید کار من نبود حتی اگر خودش آن کار را انجام داده باشد. این مسائل در رشد کودک چهار تا پنج ساله طبیعی است.

بازی و یادگیری کودک چهار ساله تا پنج سال

فواید بازی کردن برای کودکان بسیار است، چون کودکان از طریق بازی درباره احساسات خود یاد می‌گیرند و احساساتشان را کشف می‌کنند.

کودک شما در بازی‌های خود دوست دارد آواز بخواند، برقصد و نمایش اجرا کند. همچنین به بازی‌های تخیلی علاقه بسیاری دارد و در این مرحله است که تفاوت بین خیال و واقعیت را یاد می‌گیرد. نسبت به جنسیت خود آگاهی بیشتری دارد و می‌خواهد بازی‌های مربوط به جنس خودش را انجام دهد ــ مثلاً، دخترها دوست دارند “مامان بازی” کنند. همچنین کودک شما نقش‌ها و رفتارهای دیگری را امتحان می‌کند، مثل دکتر بودن یا ازدواج کردن.

فرزند شما در این سنین نسبت به اندام‌های بدن خود کنجکاو می‌شود ــــ هم نسبت به اندام خودش و هم نسبت به اندام دیگران. به طور مثال، شاید ببینید کودک به اندام جنسی خود و دیگران نگاه می‌کند. ترکیب کنجکاوی طبیعی و نقش بازی کردن، در رفتارهای جنسی دوران کودکی امری طبیعی است.

با این‌که بازی‌های جنسی در این سن طبیعی است، اما اگر نگران رفتار جنسی یا تربیت جنسی کودک خود  می‌باشید بهتر است با یک پزشک عمومی، متخصص اطفال یا دیگران متخصصان مربوطه مشورت نمایید.

فکر کردن کودک چهار ساله

کودک چهار تا پنج ساله متضادها را بهتر درک می‌کند ــــ مثلاً، بالا/پایین ــــ نام حروف الفبا و اعداد را بدون رعایت ترتیب می‌داند و می‌تواند تا ده بشمارد.

حرف زدن کودک چهار ساله تا پنج ساله

تکلم کودک در این سن پیشرفت چشمگیری دارد، و شما متوجه می‌شوید که فرزندتان دوست دارد قصه بگوید و گفتگو کند. کودک شما کم‌کم راجع به احساساتش با شما حرف می‌زند، درباره افکارش صحبت می‌کند و کلمات هم قافیه می‌گوید. سؤال‌های زیادی می‌پرسد و می‌خواهد معنی واژه‌ها را بداند. به‌این‌ترتیب درباره دنیایی که در آن زندگی می‌کند بیشتر یاد می‌گیرد.

در سن چهار سالگی، فرزند شما صدها کلمه می‌داند. می‌تواند جمله‌های 5 تا 6 کلمه‌ای بسازد. دیگر از این سن به بعد همه حرف‌های او را درک می‌کنید.

در سن پنج سالگی، فرزند شما واضح‌تر حرف می‌زند و کلمات بیشتری می‌شناسد و درک می‌کند و حتی به کار می‌برد، اغلب از جمله‌های پیچیده‌تر در حد 9 کلمه استفاده می‌کند.

زندگی روزانه کودک چهار ساله تا پنج ساله

در این سن کودک خودش به‌راحتی لباس می‌پوشد. می‌تواند از قاشق، چنگال و حتی چاقو استفاده کند ــــ مثلاً برای مالیدن کره روی نان. ولی گاهی باید بر کارهایش نظارت داشته باشید و کمکش کنید، اما خودش می‌تواند دستشویی برود، حمام کند و دندان‌هایش را مسواک بزند.

حرکت کردن کودک چهار ساله تا پنج ساله

کودک چهار-پنج ساله به تحرک داشتن و فعال بودن بسیار علاقه دارد. در قدم برداشتن و به نوبت عوض‌کردن پاها (شاید دستش را از نرده‌ها بگیرد)، پرتاب کردن توپ، گرفتن توپ و توپ را با پا زدن، دویدن، بالارفتن، پرش بلند، پرش کوتاه و حفظ تعادل روی یک پا بهتر عمل می‌کند.

فرزند شما توانایی انجام برخی مهارت‌های حرکتی درشت را به دست می‌آورد ـــ مثلاً، جست زدن، به عقب پریدن یا پریدن هنگام دویدن.

مهارت‌های حرکتی ظریف نیز در این سن شروع به رشد می‌کنند. او می‌تواند با قیچی‌های بدون خطر مخصوص بچه‌ها چیزهایی ببرد و اسم کوچک خود و برخی حروف را بنویسد. همچنین می‌تواند دایره بکشد و آدم‌ها را با جزئیات اندام بدن و لباس نقاشی کند.

همچنین، کودک چهار تا پنج ساله می‌تواند:

• اسم کوچک خود، آدرس، شماره‌تلفن و شماره همراه بگوید.
• چپ و راستش را تشخیص دهد.
• نحوه کارکردن بعضی اشیا را توضیح دهد ـــ مثلاً، طرز بستن در شیشه مربا.
• اشیا سنگین را از سبک تشخیص دهد.
• چهارتا از رنگ‌ها را نام ببرد.
• درباره اتفاقات گذشته، حال و آینده صحبت کند ـــ مثلاً، تفاوت بین کارهایی که انجام داده است، در حال حاضر انجام می‌دهد و انجام خواهد داد را می‌داند.

کمک به رشد کودک 4 تا 5 سال

در ادامه چند شیوه آسان برای کمک به رشد فرزندتان در این سنین ارائه شده است:

• به فرزند خود اجازه بدهید تا می‌تواند بازی کند: بازی به بچه‌های چهار-پنج ساله کمک می‌کند احساساتی مانند لذت، هیجان، خشم یا ترس را ابراز نمایند. فرزند شما دوست دارد آزادانه در شن و گل‌بازی کند و به نقش بازی کردن با عروسک یا اسباب‌بازی علاقه دارد، بازی‌های بیرون از خانه را نیز دوست دارد، مانند دوندگی زیاد، بالا و پایین پریدن و غلت زدن.
• برای بازی‌های تخیلی و خلاقانه فرصت ایجاد کنید: مانند مسابقه رنگ‌آمیزی، نقاشی یا پوشیدن لباس. یک روش دیگر، بازی کردن همراه با موسیقی است ـــ کودک شما دوست دارد برقصد، در اطراف بپرد یا با وسایل ساده آهنگ بزند.
• همراه با کودک خود بخوانید: با هم کتاب خواندن، داستان گفتن، آواز خواندن و تکرار شعرهای مهدکودک، فرزند شما را به حرف زدن، فکر کردن و تخیل تشویق می‌کند.
• با فرزندتان آشپزی کنید: با این کار به او کمک می‌نمایید به غذاهای سالم علاقه‌مند شود، کلمات جدید بیاموزد و مفاهیم ریاضی مانند ’نصف’، ’1 قاشق‌چای‌خوری’ یا ’30 دقیقه’ را درک کند. می‌توانید کارهای ساده را به او بسپارید مانند مخلوط کردن سالاد یا کنار هم چیدن ساندویچ‌ها.
• بازی‌هایی انجام دهید که از طریق آنها سهیم‌شدن و در نوبت بودن را یاد بگیرد: هنگام بازی چیزهایی ازاین‌قبیل بگویید، ’حالا نوبت من است برج بسازم بعد نوبت تو’، یا ’تو از لگوهای قرمزت به من بده من هم از لگوهای سبزم به تو می‌دهم’. سهیم‌شدن در این سن هنوز برای بچه‌ها زود و دشوار است، پس وقتی از سهم خود چیزی می‌دهد تا می‌توانید او را تشویق کنید.

شاید در فکر این باشید که فرزندتان را به مراکز پیش‌دبستانی بفرستید. فرزند شما در مراکز پیش‌دبستانی چیزهای زیادی از طریق بازی کردن یاد می‌گیرد، دوست پیدا می‌کند، و مسئولیت ‌پذیری کودک ، مستقل بودن کودک و اعتماد به نفس کودک رشد می‌کند. مراکز پیش‌دبستانی باعث رشد خارق‌العاده فرزند شما می‌شوند ـــ به‌علاوه بچه‌ها اوقات بسیاری خوشی در آنجا سپری می‌کنند.

نحوه رفتار والدین با کودکان 4 تا 5 ساله

شما به‌عنوان پدر یا مادر همیشه در حال آموختن هستید. همه والدین دچار اشتباه می‌شوند و از طریق تجربه یاد می‌گیرند. بهتر است به چیزهایی که می‌دانید مطمئن باشید و همچنین بهتر است بپذیرید که چیزهایی را نمی‌دانید، و از دیگران بپرسید و کمک بگیرید.

اگر همه‌وقتتان را به مراقبت از بچه اختصاص دهید، ممکن است خودتان را فراموش کنید یا وقتی برای رسیدگی به خودتان باقی نماند. اما با مراقبت از سلامت جسمی و روانی خودتان می‌توانید درک، صبوری، تصور و انرژی موردنیاز برای پدر یا مادر بودن را به دست آورید.

شاید گاهی مأیوس یا برآشفته شوید. اما اگر احساس می‌کنید تحملتان را از دست داده‌اید، فرزندتان را در جای امنی بگذارید یا از کسی بخواهید از او مراقبت نماید. بهتر است گاهی دست نگه دارید تا وقتی‌که به آرامش برسید. می‌توانید به اتاق دیگری بروید و نفس‌های عمیق بکشید یا با خویشاوندان و دوستانتان تماس بگیرید و موضوع را با آنها در میان بگذارید.

 هرگز بچه‌های کوچک را تکان ندهید. ممکن است این کار خونریزی داخلی در پی داشته باشد و لطمه جبران‌ناپذیری به مغز کودک وارد شود.

اشکالی ندارد در تربیت کودک چهار ساله خود از دیگران کمک بخواهید. اگر احساس می‌کنید توان مراقبت از کودک خود را ندارید با مرکز مشاوره کودک در منطقه خود تماس بگیرید. همچنین در صورت تمایل می‌توانید از نظریات ما درباره نحوه برخورد با خشم، اضطراب و استرس بهره‌مند شوید.

چه موقع باید نگران رشد کودکان 4 ساله باشید

هروقت دچار نگرانی شدید، یا یکی از مسائل زیر برای کودک چهار ساله شما پیش آمد با متخصص کودک یا پزشک عمومی مشورت نمایید.

بینایی، شنوایی و تکلم

فرزند شما:

• در دیدن یا شنیدن مشکل دارد
• در جملاتش بیشتر از سه کلمه استفاده نمی‌کند.

رفتار و بازی

فرزند شما:

• قادر نیست دستورهای دوقسمتی را درک کند مانند ’عروسک را زمین بگذار، و توپ را بردار’
• در بازی وانمود نمی‌کند ــــ مثلاً، نقش پدر یا مادر را باز نمی‌کند
• رفتارهای پرتنشی دارد ــــ مثلاً سر مسائل بسیار کوچک قشقرق به پا می‌کند یا هنوز هم وقتی می‌خواهید بدون او بیرون بروید به شما می‌چسبد و گریه می‌کند
• بیشتر اوقات می‌ترسد، شاد نیست یا غمگین است.

حرکت و مهارت‌های حرکتی

فرزند شما:

• حرکات دقیقی ندارد ـــ مثلاً، موقع راه رفتن و دویدن زیاد زمین می‌خورد
• اشیاء کوچک را به‌سختی در دست می‌گیرد ــــ مثلاً، مداد یا مدادشمعی
• در کشیدن شکل‌ها مشکل دارد ــــ مثلاً، یک دایره یا ضربدر
• در خوردن، لباس پوشیدن و دستشویی رفتن مشکل دارد.

چه موقع باید نگران رشد کودکان 5 ساله باشید

اگر کودک 5 ساله شما هر یک از مشکلات زیر را دارد به متخصص اطفال و خانواده یا پزشک عمومی مراجعه نمایید.

بینایی، شنوایی و تکلم

فرزند شما:

• در دیدن و شنیدن مشکل دارد
• در مهارت‌های تکلمی پیشرفتی ندارد ــــ مثلاً، نمی‌فهمد چطور باید حرف بزند، گوش کند و جواب بدهد.

رفتار و بازی

فرزند شما:

• نمی‌تواند دستورهای سه قسمتی را درک کند مانند ’عروسک را زمین بگذار، توپ را از زیر صندلی بردار و روی جعبه بگذار’
• با بچه‌های دیگر بازی نمی‌کند یا رفتار پرخاشگرانه دارد
• بیشتر اوقات وحشت‌زده، ناراحت یا غمگین به نظر می‌رسد
• به‌راحتی حواسش پرت می‌شود و نمی‌تواند بیشتر از چند دقیقه روی یک فعالیت تمرکز کند
• هنگام بازی وانمود نمی‌کند ــــ مثلاً، نقش پزشک و پرستار بازی نمی‌کند، با شن و ماسه چیزی نمی‌سازد یا ادای آشپزی درنمی‌آورد.

حرکت و مهارت‌های حرکتی

فرزند شما:

• حرکات دقیقی ندارد ـــ مثلاً، هنگام راه رفتن و دویدن زیاد زمین می‌خورد
• با دشواری از وسایل کوچک استفاده می‌کند ــــ مثلاً، مداد یا مدادشمعی
• در کشیدن شکل‌ها مشکل دارد ــــ مثلاً، یک دایره یا مربع
• در خوردن، لباس پوشیدن یا دستشویی رفتن مشکل دارد.

کودک شما در هر سنی که قرار دارد، اگر مهارت‌هایی که قبلاً داشت به طور چشمگیر و مداوم نقصان پیدا کرده است، باید به متخصص اطفال مراجعه نمایید.

سرعت رشد و تکامل کودکان با یکدیگر متفاوت است. اگر بابت طبیعی یا غیرطبیعی بودن رشد فرزند خود نگران هستید، باید بدانید طبیعی بودن معیار ثابتی ندارد. اما اگر احساس می‌کنید واقعاً اشکالی وجود دارد، به متخصص اطفال و خانواده یا پزشک عمومی مراجعه نمایید.