محسن یک مداد جدید از مدرسه آورد و آن را به مادر نشان داد. او به مادرش گفت که آن را در کلاس، زیر میز خود پیداکرده است به همین دلیل آن را به خانه آورد تا از آن استفاده کند. مادرش که می‌دانست این کار درست نیست به او گفت روز بعد، مداد را به معلم تحویل بدهد تا آن را به صاحبش بازگرداند. محسن ناراحت شد اما وقتی مادرش علت این کار را توضیح داد او قانع شد.
اخلاق چیزی است که والدین و معلمان باید به کودکان بیاموزند. درست یا نادرست بودن کارها باید به کودکان آموزش داده شود. درک اخلاق و احساس آن‌ها از درستی و نادرستی کارها، وابسته به محیط رشد کودک و آموزش مهارت های عاطفی، شناختی، جسمی و اجتماعی در کودک است.
سایت مشاوره باما درباره مراحل مختلف رشد اخلاقی در کودکان و آموزش ارزش‌های اخلاقی به آن‌ها با شما سخن می‌گوید.
اخلاق چیست؟
اخلاق توانایی شناخت تفاوت بین درستی و نادرستی در نیت، افکار، اعمال و رفتار است. آموزش این مفهوم به کودکان هدف اصلی والدین است. رشد اخلاق با مفاهیم اخلاقی که فرزند از سن طفولیت تا دوران بزرگسالی می‌آموزد، سروکار دارد.
جهت اطلاع از مراحل مختلف رشد اخلاقی در کودکان ادامه مطلب را مطالعه نمایید.
مراحل رشد اخلاقی در کودکان
رشد اخلاقی در کودکان از نوزادی تا نوجوانی و سنین بالاتر به‌تدریج اتفاق می‌افتد. جزییات بیشتر را برایتان شرح می‌دهیم:
رشد اخلاقی در کودک یک ساله
نوزادان توانایی درک اصول اخلاقی را ندارند. احساس آن‌ها از درست و غلط، وابسته به تمایلات و خواسته‌های آن‌هاست. پس از گذراندن نه ماه در رحم مادر، یک کودک جهت ادامه زندگی به تغذیه نیاز دارد. درنتیجه، احساس درست یا نادرست بودن آن‌ها بستگی به تأمین نیازهایشان دارد.
- احساس گرسنگی و تنهایی برای کودک تجربه‌ای دردناک است و احساس خوبی برای کودک نیست.
- تحت مراقبت بودن، نوازش و تغذیه مناسب، برخلاف بی‌توجهی که حسی ترسناک و نادرست است، احساس خوبی برای نوزاد به ارمغان می‌آورد.
رشد اخلاقی در کودک نوپا ( کودک دو ساله تا سه سال )
در این سن کودک نوپای شما متوجه می‌شود که دیگران نیز دارای حقوق و نیازهایی هستند. بااین‌حال او هنوز تفاوت بین کار خوب و بد را درک نکرده است. یک کودک دوساله تا سه ساله ممکن است بر اساس احساس همدلی رفتارهای اخلاقی از خود نشان دهد. کودک نوپا با توجه به رفتار والدین، درک می‌کند که اطاعت از اصول اخلاقی یک الزام است.
- کودک نو پا می‌داند به زور گرفتن اسباب بازی از خواهر یا برادش کاری نادرست است زیرا در صورت انجام چنین کاری با تنبیه والدین مواجه است.
- اگرچه ممکن است علت اشتباه بودن دعوا با دیگران را متوجه نشود ولی می‌داند که به خاطر انجام این کار، تنبیه خواهد شد.
- کودک نو پا برای جلوگیری از تنبیه، تمایل به پیروی از قوانین دارد.
رشد اخلاقی در کودکان پیش دبستانی (کودک سه ساله تا پنج ساله )
این سنی است که فرزند شما ارزش‌های خانوادگی را درک می‌کند.
- ازآنجاکه پیروی از قوانین و هنجارها برای ایجاد نظم و انضباط در خانواده ضروری است، برای فرزند شما نیز پیروی از اصول اخلاقی اهمیت پیدا می‌کند.
- فرزندتان از افراد بزرگسال و والدین خود انتظار دارد نسبت به این موضوع احساس مسئولیت کنند.
- آن‌ها نقش یک کودک و یک بزرگسال را درک می‌کنند و انتظار دارند در بزرگسالی به رشد اخلاقی دست یابند.
- کودک می‌داند که اقداماتش دارای پیامدهایی است. “اگر من این کار را انجام دهم، این اتفاق خواهد افتاد.”
- تربیت صحیح کودک توسط والدین، پیروی کودک از اصول اخلاقی را آسان می‌سازد و سبب می‌شود کودک خوش رفتار باشد. کودک بدون ارتباط صحیح با والدین، تا هنگامی‌که گرفتار نشود، هر کار اشتباهی که دوست دارد را انجام خواهد داد.
رشد اخلاقی کودکان 7 تا 10 ساله
پس از سن 7 سالگی کودکان شروع به سؤال کردن می‌کنند. به عنوان مثال، آیا افراد دارای شغل های عالی مانند معلمان و والدین، معصوم هستند؟
- فرزند شما حسی قوی نسبت به انجام بایدها و نبایدها خواهد داشت. آن‌ها می‌خواهند در تصمیم گیری ها مشارکت کنند.
- در این سن احساس عدالت در کودکان ایجاد می‌گردد و ضرورت تبعیت از قوانین را درک می‌کنند.
آن‌ها درمی‌یابند که کودکان نیز از حقوقی برخوردار هستند و قوانین را متناسب با آنچه به نفع شان هست، تفسیر می‌کنند.
رشد اخلاقی در نوجوانان ( سن: 11 تا 16 سالگی )
کودکان با نزدیک شدن به دوران نوجوانی، درحالی‌که ارزش‌های اخلاقی تعیین‌شده توسط والدین را مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌دهند، ارزش‌های اخلاقی خود را نیز توسعه می‌بخشند.
- نوجوان شما افق اخلاقی خود را گسترش می‌دهد و قوانین را به‌عنوان مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های اجتماعی می‌بیند که همه از آن نفع می‌برند.
- آن‌ها ضمن تبعیت از قوانین، به‌عنوان یک ارزش، راجع به آن‌ها نیز گفتگو می‌کنند.
- آن‌ها وقتی توانایی‌های استدلال انتزاعی خود را توسعه می‌دهند، به آنچه خواسته مطلوب جامعه است علاقه‌مند می‌شوند.
- نوجوان شما متوجه خواهد شد تصمیمی که می‌گیرد، اطرافیان او را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- نوجوان شما می‌خواهد میان همسالان خود موردپذیرش قرار گیرد که ممکن است بدین منظور، ارزش‌ها و اخلاق خود را تغییر دهد.
- این چرخه از “من این کار را انجام می‌دهم چون فکر می‌کنم درست هست” آغاز شده، به “من این کار را می‌کنم زیرا خانواده ام این کار را می‌کنند” می‌رسد و درنهایت به “من این کار را انجام می‌دهم زیرا این کار درست است.” منتهی می‌شود.
رشد اخلاقی به آموزش ارزش‌ها به کودکان ختم نمی شود؛ بلکه به‌قدری پیچیده است که روانشناسان نظریه های متعددی درباره آن ارائه کرده‌اند.
تئوری رشد اخلاقی پیاژه
ژان پیاژه روانشناسی كه تخصص اصلی او در رشد شناختی كودك بود، معتقد بود، كودكان دو مرحله مهم قضاوت اخلاقی را پشت سر می‌گذارند.
وی مرحله اول رشد اخلاقی کودک که تا سن هفت سالگی است ، “دگر پیروی” نام‌گذاری کرده است. پس از گذشت هفت سال، به‌تدریج مرحله ” خود پیروی” شروع می‌شود.
پیاژه مشاهده كرد كه رشد اخلاقی كودك به مهارت های شناختی او بستگی دارد و ازاین‌رو روند را به مراحل رشد کودکان را این طور تقسیم کرد:
مرحله حسی – حرکتی کودک : از تولد تا 2 سالگی
- کودک مطابق با رشد حرکتی خود دنیا را درک می‌کند.
- کودک تجارب را از طریق تعامل جسمانی مانند دیدن، مکیدن و چنگ زدن به دست می‌آورد.
- کودک زمانی”پایداری اشیا” را درک می‌کند که بفهمد یک شیء، حتی زمانی که قابل‌مشاهده و لمس نیست هنوز وجود دارد.
مرحله پیش عملیاتی: 2 تا 7 سالگی
- کودک فاقد توانایی تشخیص شایستگی است، یعنی تمام اقدامات کودک با درک اینکه باید برای او فراهم شود انجام می‌گیرد.
- کودک نمی‌تواند از طریق منطق برای اقدامات ذهنی تصمیم گیری کند.
- تفکر کودک خودمحوری است، به این معنی که او قادر به درک نظر دیگران نیست.
در دو مرحله فوق، کودک هنوز قادر به تفکیک اموال متعلق به خود و دیگران نیست. ازاین‌رو، او خود را صاحب همه‌چیز می‌داند و برای تصاحب هر چیز، کودک بهانه گیری می‌کند.
مرحله عملیات عینی : 7 تا 11 سالگی
- فاقد توانایی استدلال انتزاعی است.
- در این دوران از رشد کودک، نمایش ذهنی کودک به طرز خارق‌العاده‌ای افزایش می‌یابد.
- اکتساب سریع زبان به دلیل رشد نماد شناختی.
- رفع خودمحوری
مرحله عملیات صوری: 12 سالگی به بعد
- کودک شروع به استدلال انتزاعی می‌کند.
- بازنمایی جسمی و ذهنی
در مراحل عملیاتی، کودک قادر است مواردی را از منظر شخص سوم ببیند. او اهمیت همکاری، تقابل و برابری را درک می‌کند. این زمانی اتفاق می‌افتد که او از مرحله ” دگر پیروی ” به مرحله ” خود پیروی ” می‌رسد.
تئوری رشد اخلاقی کلبرگ
لارنس کلبرگ استاد روانشناسی هاروارد ، تئوری رشد اخلاقی را با مراحل زیر مطرح کرده است :
- مرحله 1: جهت‌گیری تنبیه – اطاعت : كودكان خردسال چون از اولیای خود می‌ترسند، به‌درستی رفتار می‌کنند و برای جلوگیری از مجازات از قوانین پیروی می‌کنند.
- مرحله 2: نفس گرایی/ فردگرایی : در این مرحله، از دید کودک، عملی صحیح است که نیازهای خود و گاهی اوقات دیگران را فراهم کند. جبران کردن در این مرحله مربوط به وفاداری یا عدالت نیست.
- مرحله 3: پسر خوب / دختر خوب : در این مرحله از رشد، به نظر کودک، عملی صحیح است که دیگران را خوشحال و تحت تأثیر قرار می‌دهد. فرد نگران تأثیراتی است که بر دیگران می‌گذارد و با رفتار خوب خود به دنبال تأیید دیگران است.
- مرحله 4: جهت‌گیری قانون و نظم : در این مرحله از رشد کودک، رفتار درست یعنی انجام وظیفه شخصی و اطاعت از هنجارهای اجتماعی به خاطر خودش و احترام به قوانین.
- مرحله 5: جهت‌گیری قراردادهای اجتماعی : کودک قوانین کلی جهان، حقوق فردی و اساسی و هنجارهای اجتماعی را به رسمیت می‌شناسد. گذشته ازآنچه به‌عنوان قوانین موردتوافق قرارگرفته است، عمل درست شامل عقاید و ارزش‌های شخصی نیز است.
- مرحله 6: جهت‌گیری اصول اخلاقی جهانی : عمل صحیح توسط وجدان فرد، مطابق با اصول اخلاقی خود او تصمیم گرفته می‌شود.
کولبرگ مراحل یک و دو را به‌عنوان اخلاق پیش متعارف، مراحل سه و چهار را اخلاق متعارف و دو مرحله آخر را به‌عنوان اخلاق پسا عرف نامید.
تئوری رشد اخلاقی کارول گیلیگان
کارول گیلیگان، دانشجوی کولبرگ، مشاهده کرد که مطالعه کولبرگ فقط مبتنی بر جنسیت مذکر بوده است. کارول گفته بود که زنان و مردان در گرایشهای اخلاقی و روانی خود متفاوت هستند. درحالی‌که مردان در قالب قوانین و عدالت فکر می‌کنند، زنان به مراقبت و روابط توجه می‌کنند. بنابراین، او تئوری رشد اخلاقی کودک را با مراحل زیر عنوان کرد:
- در مرحله پیش عرف، هدف کودک بقای فردی است.
- سپس احساس مسئولیت پذیری نسبت به دیگران کسب می‌کند.
- در مرحله اخلاق متعارف، فداکاری خود را خوشایند می‌داند.
- سپس او می‌فهمد که او نیز یک شخص مثل همه است و ازاین‌رو از “خوب بودن” به “واقع بین بودن” تغییر نگرش می‌دهد.
- در دوران اخلاق پسا عرفی، کودک می‌فهمد كه نباید به خود یا دیگران آسیب بزند.
تئوری رشد اخلاقی اسکینر
نظریه اسکینر مبتنی بر رفتارگرایی است:
- دنیای بیرون در شکل دادن به حس درونی اخلاق کودک بسیار مهم است.
- معاشرت و اجتماعی بودن یک ویژگی اصلی رشد اخلاقی در کودکان است.
چندین تئوری در مورد رشد اخلاقی کودک وجود داشته است. حقیقت این است که والدین و محیط رشد کودک تأثیر مهمی بر رشد اخلاقی کودک دارند.
نقش والدین در رشد اخلاقی کودکان
کودکان از نزدیکان خود اخلاق را یاد می‌گیرند. بنابراین، این کاری است که می‌توانید انجام دهید:
- فرزند خود را تشویق کنید تا طبق هنجارهای قابل‌قبول عمل کند.
- شناخت و تأیید احساسات کودک در مراحل اولیه به فرزند شما کمک می‌کند تا بداند والدین در مورد احساساتش با او همدردی می‌کنند.
- فرزند خود را هر وقت که عمل مثبتی انجام می‌دهد و رفتار اخلاقی درستی نشان می‌دهد تشویق کنید. چون به او کمک می‌کند تا بداند چه چیزی از او انتظار می‌رود.
- فرزندانتان همیشه کنار شما هستند و از نزدیک کارهای شما را زیر نظر دارند. بنابراین آنچه را که موعظه می‌کنید، تمرین کنید و الگوی رفتاری مناسبی برای فرزندان خود باشید.
علاوه بر نقش الگوی رفتاری والدین در تربیت فرزندان ، باید رفتارهای اخلاقی اصولی را نیز به کودک آموزش دهید.
نحوه آموزش ارزش‌های اخلاقی به کودکان
انتظار نمی‌رود کودکان ارزش‌های اخلاقی که به آن‌ها یاد می‌دهید ولی عمل نمی‌کنید را درک کنند و به یاد بسپارند. چندین نکته برای انجام این کار آورده شده است:
- اخلاقی را که فکر می‌کنید از اهمیت و الویت بالایی برخوردار است برای کودک توضیح دهید.
- به فرزند خود بیاموزید چگونه رفتار نادرست بر دیگران تأثیر می‌گذارد و چگونه ممکن است بر روی او هم تأثیر منفی بگذارد. به‌عنوان‌مثال: “اگر دروغ می‌گویید، روزی فرا خواهد رسید که دیگر کسی حرف شما را باور نخواهد کرد.”
- با فرزند خود در مورد موقعیت‌های فرضی صحبت کنید که مجبور خواهد شد افکار خود را ارزیابی و انتخاب کند. به‌عنوان‌مثال، بگوییم: “اگر دوست شما مورد آزار و اذیت قرار گرفت، چه‌کار می‌کنید؟”
- به کودکان بیاموزید اخلاق خوب عواقب خوبی دارد.
- مطمئن شوید که به‌عنوان والدین به تعهدات و وعده‌های خود عمل کرده و نسبت به فرزند خود مهربان هستید.
- یک الگوی رفتاری مناسب برای فرزندتان باشید تا کودک دچار سردرگمی نشود.
- کودک را وادار به انجام برخی فعالیت‌ها برای رشد اخلاقی کنید.
فعالیت‌هایی برای رشد اخلاق کودکان
کودک خود را از طریق فعالیت های فردی، گروهی و آموزشی تشویق کنید تا بهترین نتیجه را کسب کنند. بازی ها می‌توانند به کودکان مفهوم همکاری و برابری را بیاموزند. بازی های گروهی مانند بازی قایم‌موشک، مسابقه دویدن، بازی‌های فکری و هدفمند کودکان را به درک اهمیت قوانین و انجام رفتار منصفانه تشویق می‌کند.
رشد اخلاقی کودک همانند رشد جسمی و شناختی شان پراهمیت است. به‌عنوان والدین کودک، لازم نیست صبر کنید فرزندتان بزرگ شود تا اخلاق را به او یاد دهید. خیلی زود شروع کنید و برای او الگو باشید تا کودک بتواند ارزش ها را بهتر درک کرده و آن‌ها را به بخشی جدایی ناپذیر از زندگی خود تبدیل کند.
شما چگونه ارزش‌های اخلاقی را در فرزندان خود القا می‌کنید؟ روش‌های کاربردی خودتان برای آموزش اخلاق و زندگی منصفانه به کودکان را در بخش نظرات با دیگران به اشتراک بگذارید.
سلام من درمورد دخترم سوال دارم.دخترم ده سالشه زیاد تلویزیون نگاه میکنه خیلی وابسته شده طوری که دیدن تلویزیون رو به بیرون رفتن.بازی با دوستان.کلاس آموزشی رفتن ترجیح میده.من نمیتونم کنترل کنم راهنماییم کنین
بطور خلاصه اگه بخواهیم فرق رشد کودکان و نوجوان در اخلاق و هیجانی بگویم چگونه است؟