همه افراد جايي در زندگي خود از چيزي ترسیده‌اند. ترسيدن در بعضی مواقع حتي می‌تواند يك واكنش سالم در برابر اتفاقات مشكوك و خطرناك زندگي باشد و باعث شود در يك شرايط سخت به‌درستی رفتار كنيد و تصمیم بگیرید. اما فوبیا چيز متفاوتي است.
فوبیا می‌تواند زندگي شمارا به‌کل مختل كند يا باعث شود از شرايطي كه واقعاً دلتان نمی‌خواهد دوري كنيد. اگر در شدت و تعداد دفعاتي كه ترس تان تكرار می‌شود شک کرده‌اید، تعریف فوبیا می‌تواند اولين قدم در رسيدن به آرامش و رهايي بيشتر باشد.
فوبیا چيست؟
با اينكه همه افراد گاهي می‌ترسند اما همه فوبیا ندارند. پس نشانه های فوبیا چیست؟ چه چيزي يكي را يك واكنش طبيعي و ديگري را يك اختلال ذهني قابل درمان تبدیل می‌کند؟ براي فهميدن موضوع، با يك تعريف ساده از فوبیا و اصطلاحات مربوط به آن شروع می‌کنیم.
تعريف فوبیا
تعريف روانشناسی فوبیا عبارت از ترس شديد ، غيرمنطقي و نا به جا است. اگر به فوبیا دچار مبتلا باشيد، در واقع، ترس شما اغراق شده و بیش‌ازحد است. اين ترس واكنش به شرايطي است كه يك تهديد جدي به شمار نمی‌آید، حداقل در شرايط فعلي.
تعاريف مشابه فوبیا
تعريف فوبیا به تعريف ترس شباهت دارد و تقریباً مترادف آن است، اما با يك تفاوت. ترسيدن می‌تواند واكنشي طبيعي بدن به يك تهديد جدي و در حال اتفاق باشد اما فوبیا درواقع یک احساس ترس بی‌پایه و اساس است.
ترس چيست؟ ترسيدن بخشي از واكنش جنگ‌وگریز بدن است. جنگ‌وگریز واكنشي فيزيكي از طرف بدن شما در تقابل با چيزي كه به‌عنوان “خطر” برآورد می‌کنید است. اگر اين واكنش در مقابله با يك تهديد واقعي اتفاق افتد، شرایط طوري پيش می‌رود كه شمارا براي مقابله با خطر آماده كند. بدن شما يا آماده گريختن از خطر و يا جنگيدن با آن می‌شود. ترس عاملی است كه پاسخ فیزیولوژیکی در بدن را تشديد می‌کند.
وقتی در هر شرايطي ترس را تجربه می‌کنید، حتي اگر خطري شمارا تهديد نكند، پاسخ جنگ و ستیز بدن متوقف نمی‌شود. سیستم جنگ‌وگریز بدن، نوعي برانگیختگی است كه وقتي از يك خطر روانی يا جسمی ترسيده باشيد در بدن فعال می‌شود.
اين واكنش عملكرد سيستم عصبي بدن را تغيير می‌دهد؛ سطح هورمون‌ها را به هم مي زند، ضربان قلب را افزايش می‌دهد. همچنين فشار عضلاني و سطح شنوايي و ديگر حواس را بالا می‌برد.
وقتي احساس ترس دارید، یعنی از چيزي ترسیده‌اید. پس می‌توانیم ترسيدن را يك واكنش در مقابله با تهدید بدانيم. تعريف فوبیا هم شامل مفهوم خطر می‌شود، اگرچه به‌راحتی نمی‌توان آن را شناسايي كرد. همچنين تهدید در فوبيا خطري به دنبال ندارد. به همين خاطر تعريف ترس فقط بخشي از تعريف فوبيا را شامل می‌شود.
يكي ديگر از اصطلاحات مرتبط با ترس، هراس و وحشت است. وقتي از هراس صحبت می‌کنیم، آن را مرتبط با ترس می‌دانیم كه بازهم با فوبیا متفاوت است. ترس می‌تواند معقول باشد يا نباشد، اما فوبيا هميشه نامعقول است.
معنی فوبیا چیست؟
اگر فوبیا داشته باشيد، معني واقعي آن اين است كه زندگی‌تان را طوري تنظيم کرده‌اید كه با چيز يا چيزهايي كه از آن می‌ترسید روبرو نشويد. نياز شما به اجتناب از هر آنچه برايتان ترسناك است آن‌قدر شديد است كه به‌کلي می‌تواند زندگی شما را محدود كند. سلامت رواني تان آسيب پذير می‌شود و نشانه هاي خاص از يك بيماري رواني يا اختلال فوبيك در شما شكل می‌گیرد.
اختلال هراس یا فوبيك چيست؟
اختلال فوبیا از يك ترس ساده پیچیده‌تر است. شما فقط از چیزی ترس نداريد يا به‌طورکلی نترسیده‌اید، بلكه شما ترس را در غياب يك خطر واقعي احساس می‌کنید. به‌علاوه، اختلال فوبيك حالتي از ذهن است كه معمولاً بدون درمان از بين نمی‌رود.
ازآنجا که یکی از مشخصه‌های اختلال فوبیا اضطراب شدید است، متخصصان آن را نوعی اختلال اضطرابی می‌دانند.
براي درك بهتر اضطراب به يك خطر جدي كه می‌تواند باعث ايجاد ترس در شما شود فكر كنيد؛ احساسي كه وقتي مي دانيد قرار است در معرض تهديد قرار بگيريد در شما به وجود می‌آید اضطراب است و چيزي كه در آن لحظه حس می‌کند ترس يا وحشت است.
حالا اگر به اختلال فوبيک دچار باشيد، حتي در موقعیت‌های امن هم اضطراب دارید. عناصر تشدیدکننده زيادي از عامل ترس دست در دست هم می‌دهد و بدن شما آماده واكنش جنگ‌وگریز می‌شود. یک‌بار هم نه؛ اگر به فوبيا مبتلا باشيد اين اتفاق می‌تواند بارها تكرار شود، يعني هر بار كه علائمي مرتبط با چيزي كه از آن می‌ترسید مشاهده كنيد.
علائم فوبیا چیست؟
نشانه هاي اختلال فوبیا را گاهي به‌آسانی می‌توان تشخيص داد و گاهي نه. آن‌ها نشانه هاي جسمي، رواني و رفتاری هستند كه در اثر فوبيا به وجود می‌آیند:
علائم جسمی فوبیا
تا زماني كه واكنش فوبيك در شما تحريك نشده باشد ممكن است علایم فوبیا آشكار نشود. تا قبل از اینکه احساس ترس، فوبیا را در شما تشديد نكند ممكن است كاملاً احساس آرامش كنيد اما زماني كه فوبیا تشديد شد امكان بروز حمله پانیک در شما وجود دارد.
نشانه هاي حمله پانیک عبارت‌اند از:
- احساس خفگي
- احساس لرز يا گر گرفتگی
- دل‌پیچه
- درد يا تنگي قفسه سينه
- احساس تهوع
- احساس سردرد
- احساس سرگيجه
- عرق كردن
- لرزش
- بی‌حسی
- تپش قلب
- احساس ضعف
- خشك شدن دهان
- سوت كشيدن گوش‌ها
- علائم روانشناختی فوبیا
این مقاله هم می تواند برای شما مفید باشد: ” آنچه از حمله پانیک در خواب باید بدانید ”
اگر اختلالات فوبیا در شما شديد باشد، علائم روانشناسي هم به دنبال خواهد داشت. ممكن است دائماً از اینکه كنترل خود را از دست بدهيد يا حتي از هوش برويد بترسيد. ممكن است احساس عدم تعادل و گيجي کنید و اگر واكنش تان بیش‌ازاندازه شديد باشد حتي ممكن است احساس ترس و وحشت از مرگ به شما دست دهد. در درازمدت احتمال بروز علائم افسردگی در افرادي كه به فوبیا مبتلا هستند زیاد است.
نشانه هاي رفتاري فوبیا
نشانه هاي رفتاري فوبیا از جايي شروع می‌شود كه شما نياز پيدا می‌کنید از موقعیت‌هایی كه ترس شمارا تشديد می‌کند اجتناب كنيد. عادات رفتاری خود را عوض می‌کنید تا بلكه در آرامش و بدون ترس زندگي كنيد يا از جاهايي كه ممكن است تهديدي براي واکنش‌های فوبيك شما حساب شود دوري می‌کنید.
اگر فوبیاي شما مربوط به بودن در اجتماع باشد از رودررو شدن با ديگران فرار می‌کنید يا حتي ممكن است در آخر آن‌قدر ترسيده باشيد كه دیگر خانه را ترك نكنيد.
انواع فوبیا
انواع فوبیا را می‌توان در ٣ گروه دسته‌بندی كرد: فوبیا به یک‌چیز به‌خصوص، هراس از مکان‌های شلوغ ( آگورافوبیا ) و هراس اجتماعی ( فوبیای اجتماعی ). فوبیاي خاص نوع ساده‌تر از فوبیا است اما فوبیای اجتماعی و آگورافوبیا از انواع پیچیده‌تر فوبیا هستند. در فوبیاي خاص عموماً يك موضوع تهدیدآمیز مشخص كه به‌سادگی قابل‌تشخیص است عامل هراس در فرد است اما در انواع پیچیده‌تر فوبیا، شناسايي عامل هراس سخت‌تر است.
فوبیاي خاص
فوبیاي خاص، ترس بی‌دلیل اما مداوم از یک‌چیز خاص است. در اين نوع فوبیا فقط يك محرك براي تشديد احساس ترس وجود دارد. اگر از مار بترسيد، وقتي ماري در طبيعت یا در باغ‌وحش يا در فضاي مجازی ببینید احتمالاً احساس نگرانی کنید. اما اگر مار يا هر چیزی شبيه به آن را نبينيد، ترستان بيشتر از بقيه نيست.
فوبیای اجتماعی
فوبیا یا هراس اجتماعی ترس از حضور در مكان‌هاي عمومي و قرار گرفتن در موقعیت های اجتماعی است. به‌طوری‌که شما احساس آسيب پذيري و اضطراب می‌کنید. اگر فوبیای اجتماعی دارید، سعی می کنید همیشه از موقعیت‌های این‌چنینی دور بمانيد حتي اگر تفريحات يا موقعیت‌های شغلي خود را از دست بدهيد.
چيزي كه بيشتر از همه در مورد اين موقعيت ها برايتان ترسناك است، ترس از مورد تمسخر يا قضاوت گرفتن توسط ديگران است. اين موضوع با احساس خجالت فرق می‌کند زیرا شدت خيلي بيشتري دارد. شما به موقعیت‌های اجتماعي نه‌فقط یک احساس ناراحتي ساده بلکه یک واکنش فوبیک و هراس نشان می‌دهید.
آگورافوبیا یا ترس از مکان های بسته
آگورافوبیا نوع شديدي از فوبیا است كه با قرار گرفتن در مكان‌هايي كه امكان فرار براي شما وجود ندارد، تشديد می‌شود. چیزهای زيادي مرتبط با بودن در مکان های شلوغ می‌تواند شمارا بترساند، مثل:
- ترس از فضاي باز
- ترس از آسانسور
- ترس از بودن در اتاق بسته ام آر آي (MRI)
- ترس از شلوغي
اين ترس ها می‌تواند موجب شود تا شما از دنياي بيرون فاصله بگيريد. ممكن است حتي تا جايي كه بتوانيد در خانه بمانيد تا از اين ترس های خود جلوگيري كنيد.
عوامل بروز فوبیا چیست؟
فوبیاي ساده می‌تواند هرزمانی در شما شكل بگيرد، از اوايل كودكي تا بزرگسالي. ممکن است درگذشته با یک تجربه وحشتناک روبرو شده‌اید و واکنش شما به این تجربه ترسناک آن‌قدر شدید بوده که هراس دارید دوباره این موقعیت ترسناک را تجربه کنید.
حتي قبل از اينكه با آن چيزي كه در آن شرايط ترسناک به‌طور واقعي رودرو شويد، سیستم جنگ‌وگریز در بدن شما پیشاپیش فعال شده است.
همچنين فوبیای ساده می‌تواند با مشاهده اينكه چطور يك نفر در مقابله با يك ترس ساده نشانه های پانیک نشان می‌دهد در شما شكل بگيرد. به‌عنوان یک كودك، شما هر چیزی كه ببينيد را ياد می‌گیرید. به همين ترتيب شما ممکن است ياد بگيريد فوبیاي اطرافیان خود را مشاهده و الگوبرداری کنید.
تشخيص اينكه چه چيزي باعث به وجود آمدن نوع پیشرفته فوبیا می‌شود به‌سادگی ممكن نيست. برخي تحقيقات، شواهدي از جهش ژنتيكي را نشان می‌دهد و بعضي آزمایش‌ها خبر از همان جريان قديمي سرشت و پرورش ( اثر طبيعت و تربيت کودک ) می‌دهد. در همين حين دانشمندان سعي در اثبات اين دارند که هرکدام از اين موارد احتمالي چه تأثیر ویژه‌ای بر ایجاد فوبیا در فرد دارد.
روش درمان فوبیا
به‌طورقطع، چندين روش مختلف براي درمان افراد مبتلا به فوبیا وجود دارد. داروها می‌توانند آرامش بخش باشند اما درمان دارویی فوبیا در بلندمدت اثربخش نیست. فرد مبتلا به فوبیا می‌تواند با مراجعه به مرکز مشاوره روانشناسی با کمک مشاوره از طريق گفتار درماني و درمان رفتاري شناختی به رفع این اختلال بپردازد.
داروهای درمان فوبیا
داروهاي زيادي براي کاهش علائم فوبیا وجود دارد؛ در صورت داشتن سابقه حمله پانیک ، پزشك ممكن است داروهاي ضدافسردگي براي آرامش شما تجویز کند.
براي افراد زيادي كه به فوبیا دچارند، مصرف دارو اولين گزينه براي درمان است. اما این جلسات مشاوره رفتار درماني است که برای پیشگیری از بازگشت دوباره فوبیا پس از قطع دارو، می‌تواند یا درمان اثربخش و بلندمدت فوبیا باشد.
مهم‌ترین مزيّت رفتار درمانی و گفتار درمانی زير نظر درمانگر اين است كه ديگر مجبور نيستيد عوارض جانبي داروهای ضد فوبیا را تحمل کنید و هرروز به ياد داشته باشيد تا آن‌ها را مصرف كنيد.
حساسیت زدايي منظم
حساسیت زدايي منظم يك روش رفتار درمانی است. روند كار این‌گونه است كه شما با يك نمونه جزئی و كوچك از ترس خود مواجه می‌شوید. براي مثال، اگر ترس از مار دارید، روان درمانگر از شما می‌خواهد به تصویر مار نگاه کنید. به‌مرور وقتي احساس ترس شما کمتر شد، وارد مرحله‌های ترسناک‌تر می‌شوید؛ مثلاً در همين مورد ترس از مار، بعد تر شما آن‌ها را در باغ‌وحش می‌بینید و بعداً شايد اجازه دهيد يك مار غیر سمی از دستانتان بالا برود. شايد هنوز هم احساس ترس بكنيد اما خيلي خفیف‌تر خواهد بود. احتمالاً از ديدن يك مار آماده حمله بترسيد اما با ديدن آن پشت شيشه در باغ‌وحش دیگر واكنش فوبيك نخواهيد داشت.
درمان فوبیا به کمک واقعيت مجازي
واقعيت مجازي هم يكي ديگر از روش‌های درمانی فوبیا است كه اخیراً خيلي موردتوجه قرارگرفته است. روش كار این‌گونه است، شما چيزي كه از آن می‌ترسید را روي صفحه كامپيوتر با يك هدست واقعيت مجازي يا در يك محفظه كه به‌طور ويژه طراحی‌شده كه يك اتاق كوچك با صفحه پروژكتور بزرگ و بلندگوهاي قدرتمند است، مشاهده می‌کنید. درنتیجه شما بارها و بارها با آن موقعيت ترسناک روبه‌رو می‌شوید. هرچه بيشتر اين اتفاق بيافتد واكنش شما به عامل ایجاد فوبیا خفیف‌تر است.
روش درمانی بيوفيدبك
بايوفيدبك به طرز ویژه‌ای در کاهش پاسخ فیزیولوژیکی به ترس های غیرمنطقی و افراطی كارساز است. پزشك يا درمانگر شما سانسورهایی به بدن شما براي ثبت ضربان قلب، فشارخون، شدت تنفس و باقي علائم حياتي بدن متصل می‌کند. نتايج روي مانيتور نمايش داده می‌شود؛ شما همان‌طور كه با چيزي كه برايتان ترسناك است مواجه می‌شوید، واکنش‌هایتان را روي صفحه مشاهده می‌کنید و آگاهانه تلاش می‌کنید تا علائم حیاتی‌تان را تغيير دهيد تا نشانگر آرامش در شما باشند.
روش شرطی‌سازی تقابلی
روش شرطی‌سازی متقابل به اين معناست كه شما به‌سادگی ترس تان را با يك تجربه يا تمرين ديگر جايگزين كنيد؛ مثلاً ممکن است به كمك تمرينات تنفسي ياد بگيريد در برخورد با يك موضوع ترسناك چند نفس عميق بكشيد. به اين منظور شما بايد با ترس تان رودررو شويد و هر بار تمرين تنفس را تكرار كنيد.
درمان شناختی رفتاری فوبیا
روش رفتار درمانی شناختی عبارت از شناسایی افكار پشت هر احساس است. زماني كه متوجه شويد چه افكاري اين احساس فوبیا را در شما به وجود می‌آورد قادر به تغيير آن‌ها خواهيد بود. همچنين باید اهدافي مرتبط با رفتارتان تعيين كنيد و حتی بعدازاینکه براي رسيدن به آن اهداف قدم برداشتيد به درمان رفتاري_شناختي به‌منظور اینکه كمتر به ترس هايتان واكنش فوبيك نشان دهید، ادامه دهید.
حالا كه متوجه شديد لفظ ترس براي تعريف فوبیا بیش‌ازحد ساده است، احتمالاً متوجه تفاوت فوبیا و دیگر ترس هاي گذرا شده‌اید. آن‌ها مدت زيادي بعد از رفع خطر واقعي با شما خواهند ماند.
خبر خوب اینکه شما می‌توانید همين حالا با مراجعه به یک مرکز مشاوره و کمک از یک دکتر روانشناس درمان فوبیا را آغاز كنيد. وقتي كارتان به پايان رسيد يك شانس عالي براي داشتن زندگي بهتر به خود داده‌اید.
