قرن‌ها پیش، روانشناس کودک یک مفهوم کاملاً ناشناخته بود. به‌عنوان‌مثال، در دوران قرون‌وسطی، کودکان تنها به‌عنوان نسخه‌های کوچکی از بزرگسالان تلقی می‌شدند. با آن‌ها مانند افراد بالغ رفتار می‌شد. حتی نوع پوشش کودکان نیز مانند بزرگسالان بود.
امروزه اما می‌دانیم که کودکی دوران بسیار مهمی در رشد شخصیت و رفتار هر فرد است. اتفاقاتی که در این برهه زمانی رخ می‌دهد، هرچند کوچک و بی‌اهمیت به نظر می‌رسد، می‌تواند تأثیر مستقیمی بر شخصیت، احساس و رفتار ما در دوران بزرگسالی داشته باشد.
مطالعه فرآیندهای روانشناسی کودکان و به‌ویژه نوع تفاوت این فرآیندها با فرآیندهای بزرگسالان، اینکه چگونه کودک از زمان تولد تا دوران بلوغ رشد می‌یابد و همچنین دلیل تفاوت آن‌ها از یک کودک به کودک دیگر شاخه‌ای تخصصی از روانشناسی است که روانشناسی کودک نامیده می‌شود.
یک روانشناس کودک به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا مسائلی که منجر به بروز مشکلات عاطفی و رفتاری می‌شود را شناسایی و حل نمایند. تشخیص و درمان مشکلاتی مانند اختلالات یادگیری کودکان ، اختلال کم توجهی بیش فعالی کودک ، اضطراب و افسردگی کودکان همگی از وظایف دکتر وانشناس کودک است. یک روانشناس کودک همچنین کودکان را ازنظر مشکلاتی چون تأخیر در رشد ، نشانه‌های اختلال اوتیسم و سایر عوامل مؤثر بر رشد کودک ارزیابی می‌کنند.
آشنایی با پنج حوزه کاری دکتر روانشناس کودک خوب
بررسی رشد کودک توسط دکتر روانشناس
مطالعه رشد کودک غالباً به سه حوزه گسترده تقسیم می‌شود:
- رشد جسمانی حرکتی کودک
- رشد شناختی کودک
- رشد اجتماعی- عاطفی کودک
رشد جسمانی کودک که عموماً در یک توالی نسبتاً پایدار و قابل پیش‌بینی رخ می‌دهد، به تغییرات جسمی کودک اشاره دارد و شامل دستیابی به مهارت های خاص، نظیر مهارت های حرکتی کودک است.
درعین‌حال، رشد شناختی کودک به فرآیندهایی اشاره دارد که کودکان برای دستیابی به دانش از آن استفاده می‌کنند و شامل زبان، اندیشه، استدلال و تخیل است.
از آنجائی که رشد اجتماعی و عاطفی کودک ارتباط بسیار نزدیکی با یکدیگر دارند؛ این دو حوزه اغلب باهم دریک گروه قرار می‌گیرند. یادگیری برقراری ارتباط با دیگران بخشی از رشد اجتماعی کودک است، درحالی‌که رشد عاطفی شامل احساسات و بیان آن است. اعتماد، ترس، اعتماد به نفس، غرور، دوستی و شوخ طبعی همه بخشی از رشد اجتماعی- عاطفی کودک محسوب می شوند.
درحالی‌که می‌توان حوزه‌های رشد جسمی ، رشد شناختی و رشد اجتماعی- عاطفی کودک را برای درک بهتر به گروه‌های مختلفی تقسیم‌بندی کرد اما این حوزه‌ها به‌طور جداناپذیری با یکدیگر مرتبط‌اند.
رشد کودک در یک حوزه می‌تواند حوزه دیگر را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. برای مثال، نوشتن لغات، هم به مهارت های حرکتی کودک و هم به مهارت های زبانی- شناختی کودک نیاز دارد. امروزه شناخت این اصول تأثیر به سزایی بر نحوه مراقبت، برخورد و تربیت فرزند داشته است.
بررسی مراحل عطف رشد کودک
مراحل عطف رشد کودک کمک فراوانی به روانشناس کودک برای ارزیابی میزان رشد کودک در حوزه‌های مختلف می‌کند. اساساً، مراحل عطف رشد کودک برای تعیین اینکه یک کودک در یک سن بخصوص قادر به انجام چه‌کاری است به کار گرفته می‌شود.
شناخت رویدادهای مهم رشد کودک در سنین مختلف به دکتر روانشناس کودک کمک می‌کند تا رشد طبیعی کودک را تشخیص و به شناسایی مشکلات احتمالی تأخیر در رشد کودک بپردازد.
برای مثال، یک کودک 12 ماهه عموماً می‌تواند با کمک گرفتن از چیزی بایستد و وزن خود را تحمل کند. حتی برخی کودکان در این سن می‌توانند راه بروند. اگر کودکی در سن 18 ماهگی هنوز قادر به راه رفتن نیست، می‌تواند نشانه یک مشکل باشد که به بررسی‌های بیشتری توسط روانشناس کودک نیاز دارد.
دکتر روانشناس کودک چهار گروه اصلی رویدادهای مهم حوزه‌های اصلی رشد کودک که پیش‌ازاین به آن پرداختیم را موردبررسی قرار می‌دهد:
- رویدادهای مهم جسمی کودک که با رشد مهارت های حرکتی ظریف و درشت در ارتباط است.
- رویدادهای مهم شناختی یا ذهنی است که به استعداد رشدی کودک برای تفکر، یادگیری و مهارت حل مسئله مرتبط است.
- رویدادهای مهم اجتماعی و عاطفی که با توانایی یک کودک برای بیان احساسات و نحوه واکنش به تعاملات اجتماعی در ارتباط است.
- رویدادهای مهم ارتباطی و زبانی است که مهارت های ارتباطی کلامی و غیرکلامی کودک را در برمی‌گیرد.
بررسی مشکلات رفتاری کودکان توسط روانشناس کودک
تمام کودکان ممکن است گاهی سرکش، لجباز ، نسنجیده و شتاب‌زده رفتار کنند. اختلافات بین والدین و فرزندان در حالیکه کودک از سن دو سالگی وحشتناک تا دوران بلوغ به‌منظور حفظ استقلال و رشد هویت خود همواره امری اجتناب‌ناپذیر است. این رفتارها بخش طبیعی از فرایند رشد کودک است. بااین‌حال، برخی کودکان رفتارهای به‌شدت دشوار و چالش‌برانگیزی از خود نشان می‌دهند که برای سن کودک عادی نیست. در حقیقت، مشکلات رفتاری کودکان شایع‌ترین دلیل مراجعه والدین به مرکز مشاوره روانشناسی است.
در برخی موارد، چنین مشکلات رفتاری عمدتاً به دلیل موقعیت‌های استرس زا ازجمله مرگ خواهر یا برادر، طلاق والدین یا مرگ عزیزان مشکلاتی موقت به وجود می‌آورند.
رایج‌ترین اختلالات رفتاری کودکان عبارت‌اند از:
- اختلال نافرمانی مقابله جویانه (ODD)
- اختلال سلوک (CD)
- اختلال کم توجهی- بیش فعالی (AADHD)
این سه اختلال رفتاری کودکان علائم مشترکی دارند که ممکن است به‌واسطه مشکلات عاطفی و اختلالات خلقی کودک تشدید شوند. یک روانشناس کودک به بررسی کلیه عوامل احتمالی مشکلات رفتاری کودک مانند اختلالات مغزی، اختلالات ژنتیکی، رژیم غذایی، پویایی خانواده و متعاقباً درمان کودک می‌پردازد.
بررسی رشد عاطفی کودکان توسط روانشناس کودک
رشد عاطفی کودک شامل دانستن احساسات و عواطف توسط کودک، فهم اینکه این احساس چطور و چرا در او ( کودک ) بروز می کند، شناسایی احساسات خود و دیگران و تقویت روشهای مدیریت و کنترل احساسات است.
این فرآیند دشوار از دوران نوزادی آغاز و تا زمان بزرگسالی ادامه می‌یابد. نخستین احساسات قابل‌تشخیص در نوزادان عبارت‌اند از: احساس لذت ، احساس خشم، احساس غم و اندوه و احساس ترس.
بعدها زمانی که نوعی حس خودشناسی در کودک تکامل پیدا می‌کند, عواطف پیچیده‌تری چون احساس خجالت، شگفتی، شعف و شادی، شرمندگی، احساس گناه، غرور و احساس خجالت در کودک رشد می‌کند. همان‌طور که راهکارهای کنترل واکنش های عاطفی در کودک تغییر می‌کند, مواردی که موجب برانگیختن احساسات در کودک می‌شود نیز تغییر می‌یابد.
یادگیری کنترل احساسات و عواطف برای برخی کودکان دشوارتر است که می‌تواند به دلیل خلق و خوی منحصربه‌فرد برخی از کودکان باشد. کودکانی که به‌سادگی دچار عواطف و احساسات می‌شوند، به لحاظ عاطفی واکنش شدیدتری به هیجانات نشان داده و سخت‌تر آرام می‌شوند. پس، این وظیفه دکتر روانشناس کودک است که تشخیص دهد چرا بیان احساسات یا کنترل احساسات در برخی کودکان دشوارتر است و راهکارهایی ارائه دهد تا کودک بتواند احساسات و عواطف خود را بپذیرد و به ارتباط بین احساسات و رفتار خود پی ببرد.
بررسی رشد اجتماعی کودک توسط روانشناس کودک
مهارت اجتماعی کودک با رشد عاطفی کودک ارتباط بسیار نزدیکی دارد. به بیان ساده، رشد اجتماعی عبارت است از دستیابی به ارزش ها، دانش و مهارت هایی که کودکان را قادر می‌سازد به‌طور مؤثر با دیگران ارتباط برقرار کرده و از راه‌های درست با خانواده ، مدرسه و جامعه مشارکت و همکاری داشته باشند.
اگرچه این فرایند از زمان کوتاهی پس از دوران تولد کودک آغاز و تا بزرگسالی ادامه دارد، اما سنین کودکی دوران بسیار مهمی برای رشد اجتماعی هر فرد است. یکی از ابتدائی ترین و مهم‌ترین ارتباطاتی که کودکان تجربه می‌کنند ارتباط با والدین یا مراقبین خود است. کیفیت این رابطه تأثیر مهمی در رشد مهارت اجتماعی کودکان دارد.
فرزندان از بزرگسالان می‌آموزند چگونه با سایرین ارتباط برقرار کرده و این ارتباط را حفظ کنند. آن‌ها مهارت حل اختلاف شامل نوبت‌گیری، سازش و مذاکره را نیز فرامی‌گیرند.
کودکان از طریق این تجارب، روابط دوستانه‌ای برقرار کرده که منبع ایجاد امنیت و حمایت دیگری در کنار والدین محسوب می‌شود. عواملی که منجر به عدم رشد مهارت های اجتماعی متناسب با سن کودک می‌شود می‌تواند شامل هر چیزی از میزان مهر و محبتی که کودک دریافت می‌کند تا وضعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده باشد.
کودکانی که اجتماعی نیستند در برقراری و حفظ ارتباط مناسب با دیگران دچار مشکل می‌شوند. این محدودیت برای کودک می‌تواند تبعات فراوانی در دوران بزرگسالی داشته باشد. حوزه‌هایی که دکتر روانشناس کودک در زمان کار با چنین کودکانی بررسی می‌کند عبارت‌اند از:
- کنترل رفتار پرخاشگری کودکان
- آموزش مهارت بیان احساسات و عواطف به کودک
- کمک به کودک برای مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی سازنده ( مانند، یاری رساندن، مراقبت و سهیم شدن با دیگران)
- ایجاد حس خوش بینی و مثبت اندیشی در کودک
- ایجاد انگیزه در کودک
شما هم در صورت نیاز به روانشناس کودک می توانید با مرکز مشاوره روانشناسی ارتباط بگیرید.
