آموزش مهارت تصمیم گیری کودکان نقش مهمی در رشد و زندگی آینده آنها بازی می‌کند. کودکان به فرصت نیاز دارند تا مطابق با سطح رشد خود مهارت تصمیم گیری را تمرین کنند. اگر به آنها فرصت دهید حتماً می‌توانند بسیاری از مسائل خود را به‌خوبی حل کنند. کودکان با انتخاب کردن می‌آموزند هر تصمیمی در زندگی آنها پیامدهایی خواهد داشت.
بسیاری از والدین فکر می‌کنند برای اینکه والدین خوبی باشند باید خودشان همه مشکلات کودکان را حل کنند. اگر شما هم بخواهید تنها حلال مشکلات فرزند خود باشید، به نفع آنها عمل نکرده‌اید. چون به‌صورت واضح این پیام را به فرزند خود منتقل می‌کنید که خودشان از پس مشکلات برنمی‌آیند و به همین دلیل برای حل مشکلات زندگی باید به دیگران متکی و وابسته باشند.
وظیفه والدین در آموزش مهارت های زندگی به کودکان
کودکان باید مهارت های تصمیم گیری را از سنین پایین و در موقعیت‌های روزمره تمرین کنند. مثلاً می‌توانید به کودک سه ساله خود اجازه دهید برای پوشیدن لباس، استفاده از اسباب بازی یا دعوت کردن یک مهمان کوچک خود حداقل از میان دو گزینه دست به انتخاب بزند. در چنین موقعیت‌هایی مهارت تصمیم گیری در کودکان پرورش می‌یابد و هرچه موقعیت‌های تصمیم‌گیری برای کودک بیشتر باشد، بیشتر به مشکلات مربوط به انتخاب کردن پی می‌برد.
با این روش کودکان درنهایت نسبت به توانایی خود برای تصمیم گیری درست، اعتماد به نفس پیدا می‌کنند و می‌توانند در تمام زمینه‌ها ازجمله زمینه‌هایی که به جنسیت آنها مربوط می‌شود درست تصمیم بگیرند.
یادآوری پیامدهای تصمیم گیری کودکان توسط والدین
موضوع دیگری که والدین باید به کودکان خود هم‌زمان بیاموزند این است که هر تصمیمی پیامدهای خاص خود را دارد. اگر به کودکان اجازه دهیم با پیامد تصمیم‌های خود روبه‌رو شوند از آنها درس‌هایی با ارزش می‌آموزند.
به‌عنوان‌مثال پسری ۱۲ ساله می‌خواهد موهایش را فلان مدل بزند و به والدینش التماس می‌کند که او را به سلمانی ببرند. مادرش نکات مثبت و منفی احتمالی این مدل مو را به او گوشزد می‌کند. مثلاً به فرزند خود متذکر می‌شود: این مدل مو چندان نیاز به درست کردن ندارد و کاملاً مد روز است اما شاید به تو نیاید.
به‌هرحال این خود کودک است که باید تصمیم گیری نهایی را انجام دهد. اما بعد از کوتاه کردن مو، پسر از مدل موی خود بیزار می‌شود و می‌گوید دوستانم سربه‌سرم می‌گذارند و می‌گویند که قیافه اش عجیب‌وغریب شده است. مادر از انتخاب و تصمیم گیری کودک حمایت می‌کند و به خاطر تصمیمی که پسرش گرفته به او توهین نمی‌کند. او در عوض به پسر خود یادآوری می‌کند، آنچه انتخاب می‌کنیم ممکن است با سطح انتظارات ما مطابق نباشد. نگران نباش فرزندم ، خوشبختانه موهایت زود بلند می‌شود. این کودک از پیامد تصمیم گیری خود درس مهمی می‌آموزد.
کودکان حتماً باید در زندگی روزمره ببینند والدین شان چگونه به حل مشکلات زندگی می‌پردازند و چطوربه صورت مشترک تصمیم گیری می‌کنند. کودکان را در انتخاب تفریح و فعالیت‌های خانوادگی و در انتخاب‌های دیگری که بر مجموعه خانواده تأثیر خواهد گذاشت سهیم کنید. هرچند بسیاری از تصمیم گیری ها حق والدین است و نباید بر عهده کودکان گذاشته شود.
آیا در تصمیم گیری کودکان می توان اختیار تام داد؟
گاهی مشکل است بفهمیم کدام تصمیم را باید خود بگیریم و کدام تصمیم گیری را به کودکان واگذار کنیم. سرعت رشد کودکان با یکدیگر متفاوت است و بعضی از کودکان قدرت استدلال بیشتری دارند. در مسایل خانواده والدین، خود باید تصمیم بگیرند در چه موقعیت و در چه سنی به فرزند خود حق انتخاب و تصمیم گیری دهند.
تکلیف بعضی از مسائل مانند امنیت و ایمنی کودک روشن است. مثلاً نباید به عهده بچه بگذاریم مطابق میل خود کمربند ایمنی صندلی ماشین را ببندد. یا هنگام بازی‌های ورزشی از وسایل ایمنی استفاده کند. یا به انتخاب خود واکسن بزند اما بعضی از مسائل مهم‌تر هستند.
مثلاً دختر نوجوان از چه سنی می‌تواند پاهای خود را تیغ بزند. کودک چه چیزی را و به چه مقدار اجازه دارد بخورد. کودکان ده ساله شب‌ها تا چه ساعتی می‌توانند بیدار بمانند. کودک چقدر باید برای تکالیف مدرسه خود تلاش کند.
کودکان بزرگ‌تر می‌توانند مسئولیت بیشتری را بر عهده بگیرند و درباره مسائل پیچیده‌تر تصمیم گیری کنند. یکی از وظایف والدین این است که با بزرگ شدن فرزندان به‌تدریج اختیارات بیشتری به آنها واگذار کنند و اجازه دهند نسبت به اعمال خود مسئولیت‌پذیر باشند و پیامد تصمیم گیری های خود را نیز تجربه کنند.
به‌عنوان‌مثال، وقتی کودکان به مرحله‌ای می‌رسند که باید درباره مسائل مربوط به جنسیت خود تصمیم بگیرند دیگر تحت تأثیر مستقیم والدین خود نیستند. پس هر چه بیشتر بتوانند تمرین کنند در مسائل برای خودشان تصمیم بگیرند بعدها نیز برای مقابله با مسائل و مشکلاتی که به جنسیت کودک مربوط می‌شود توانایی بیشتری خواهند داشت و کودکان تصمیم گیری های بهتری خواهند داشت.
در تصمیم گیری کودکان از آنها حمایت کنید
هر وقت ممکن و عاقلانه می‌دانید فرزندان خود را تشویق کنید با اعتماد به نفس تصمیم گیری و انتخاب کنند. شما نیز از انتخاب و تصمیم گیری کودکان حتی وقتی‌که با انتخاب شما در تضاد است حمایت کنید.
کودکان با این کار احساس قدرت می‌کنند و حس می‌کنند آنها نیز اعضای صاحب‌اختیار و عضوی از خانواده هستند. همین کار شما به‌نوبه خود موجب احساس ارزشمند بودن و افزایش اعتماد به نفس کودکان می گردد.
وقتی تصمیم گیری کودکان پیامدهای خوبی داشته باشد شخصیت و عزت نفس کودکان نیز رشد می‌کند. وقتی پیامدهای تصمیم گیری کودکان بد باشد از همان پیامدها درس‌هایی با ارزش می‌آموزند و در آینده از اشتباهات مشابه اجتناب می‌کنند.
هرقدر بخواهید زمینه تصمیم‌گیری فرزند خود را محدود کنید باید به او اجازه دهید در مسائلی که به سلیقه شخصی او ربط دارد صاحب‌اختیار باشد. مثلاً رنگ، ترکیب و مدل لباس و مدل مو نمونه‌ای از چیزهایی است که فرزندتان خودش باید انتخاب کند و باید به شخصیت و تصمیم گیری کودکان احترام گذاشت.
وقتی به مهارت تصمیم گیری کودک می‌اندیشید نکات کلیدی زیر را در نظر بگیرید
به فرزندان خود امکان دهید خودشان تصمیم بگیرند و گزینه‌هایی را در اختیار آنها قرار دهید که متناسب سن کودک باشد. به بچه‌های کوچک‌تر گزینه‌های کمتر بدهید و به بزرگ‌ترها گزینه‌های بیشتر. کودکان می‌توانند مطابق سن خود مهارت تصمیم گیری را تمرین کنند:
- انتخاب لباس: اگر کودکان شما لباسی را انتخاب کرد که برای شرایط آب و هوایی مناسب نبود، حس گرم شدن یا سرد شدن را خواهند چشید.
- خوردن یا نخوردن غذا: اگر کودکی تصمیم بگیرد ناهار نخورد یکی دو ساعت بعد گرسنه می‌شود. احساس گرسنگی برای خوردن غذا انگیزه قوی است.
- رفتن یا نرفتن به توالت: اگر فرزندتان به سن دبستان رسیده است بگذارید خودش به تنهایی درباره نیاز بدن به توالت تصمیم بگیرد.
برای انتخاب، گزینه‌هایی در اختیار فرزندتان قرار دهید که برای هر دو شما قابل‌قبول باشد. اگر دو گزینه در اختیار او قرار دهید اول از خودتان اطمینان حاصل کنید که می‌توانید هر یک از آنها را بپذیرید.
صبر کنید و اجازه دهید که پیامد تصمیم گیری کودک آشکار شود. پیامدهای طبیعی آموزگارانی ارزشمند هستند.
وقتی با پیامد منفی تصمیم گیری فرزند خود روبه‌رو شدید هیچ‌وقت نگویید من که به تو گفته بودم. همیشه به خاطر نتایج تصمیم گیری خوب کودکان آنها را تحسین کنید. به‌ویژه وقتی تصمیم کودک در سلامتی‌اش نقش مهمی داشته بگویید:
- چه غذای سالمی می‌خوری
- چقدر خوب از خود مراقبت می‌کنی
- چقدر خوب انتخاب می‌کنی
- چه فکرهای خوبی به ذهنت می‌آید
نقش الگوی سازی رفتاری والدین در تربیت کودک
با انتخاب عاقلانه خود در مورد سبک زندگی ، ارزش ها، روابط دوستانه و روش‌های تربیتی برای فرزند خود الگوی رفتاری مناسبی باشید.
با فرزندان خود صحبت کنید و به آنها بگویید برای تصمیم گیری صحیح باید وقت گذاشت و موضوع را تحلیل کرد. به‌ویژه وقتی موضوع تصمیم گیری کودکان در زندگی آنها اثرگذار است.
ارزش های خود را با فرزندان خود مرور کنید. حتماً به فرزندان خود اطمینان دهید اگر با موضوعی روبه‌رو شدند که تصمیم‌گیری درباره آن مشکل است، والدین برای کمک به آنها آماده هستند.
تقویت مهارت تصمیم گیری نیاز به تمرین دارد و هرچه زودتر شروع به تمرین کنید بهتر است. چون مهارت تصمیم گیری همیشه جای رشد دارد.
کودکانی که برای انتخاب و تصمیم گیری صحیح تمرین می‌کنند، نسبت به دیگران در موقعیت بهتری قرار دارند. آنها در آینده به بزرگسالانی تبدیل می‌شوند که سالم و مسئولیت‌پذیرند و می‌توانند با آگاهی درباره مشکلات زندگی خود تصمیم گیری بهتری داشته باشند.
