درمان اضطراب جدایی کودکان

اضطراب جدایی کودک مرحله ای از رشد است که با شناخت و آگاهی و به‌کارگیری راهکار مناسب، اضطراب کودکان بهبود یافته و بزرگ تر شدن از بین می‌رود؛ اما چنانچه شدت و پایداری اضطراب کودک به حدی باشد که بر فعالیت‌های مدرسه یا سایر فعالیت‌های او اثر منفی بگذارد، این می‌تواند نشانه اختلال اضطراب جدایی کودک باشد.

اگرچه ممکن است چنین شرایطی نیازمند درمان تخصصی باشد، اما اقدامات بسیاری وجود دارد که شما به‌عنوان والدین می‌توانید برای تسکین ترس های فرزندان و ایجاد احساس امنیت بیشتر در کودکان انجام دهید.

تعریف اضطراب جدایی کودک چیست؟

در اوایل کودکی گریه کردن، بد خلقی یا وابستگی کودک واکنش‌هایی طبیعی هنگام جدایی است که مرحله‌ای از رشد کودک محسوب می‌شود. اضطراب جدایی می‌تواند پیش از یک سالگی کودک آغاز شود و تا سن چهار سالگی این علایم همچنان در کودک مشاهده شود.

بااین‌حال، هم شدت و هم زمان اضطراب جدایی از کودکی به کودکی دیگر متفاوت است. اندکی نگرانی به دلیل نبود پدر و مادر حتی زمانی که کودکان بزرگتر می‌شوند طبیعی است. شما می‌توانید با صبر و پایداری و با اعمال محدودیت‌هایی آسان اما قاطعانه، اضطراب در  کودک را کاهش دهید.

بااین‌وجود، علیرغم تلاش والدین، اضطراب جدایی در برخی کودکان از بین نمی‌رود. این کودکان در دوران پیش دبستانی یا در دبستان مجدداً اضطراب شدیدی را تجربه می‌کنند. اگر اضطراب به حدی باشد که با فعالیت‌های عادی او مانند مدرسه رفتن و برقراری روابط دوستانه در تداخل باشد یا علایم اضطراب ماه‌ها در کودک باقی بماند، می‌تواند نشانه یک مشکل جدی با نام اختلال اضطراب جدایی کودک باشد.

چگونه اضطراب جدایی کودک از مادر را کاهش دهیم؟

کارهایی وجود دارد که شما می‌توانید با به‌کارگیری آن نشانه های اضطراب جدایی در کودکان را کاهش دهید.

• تمرین جدایی از کودک :  ابتدا برای مدتی کوتاه و در فواصل زمانی کم، کودک را با یک مراقب ( مثلا در مهدکودک ) تنها بگذارید. هم زمان که کودک به جدایی عادت می‌کند، می‌توانید به‌تدریج زمان عدم حضور خود را بیشتر کرده و دفعات بیشتری از کودک جدا شوید.
• برنامه جدایی را بعد از خواب نیم روزی یا غذای کودک تنظیم کنید: علایم اضطراب جدایی در نوزادان در هنگام خستگی یا گرسنگی بیشتر قابل‌مشاهده است.
• مراسم خداحافظی و جدایی از کودک را سریع انجام دهید: این مراسم اطمینان‌بخش است و می‌تواند یک دست تکان دادن ساده از پنجره یا یک بوسه خداحافظی باشد. همه‌چیز را سریع انجام دهید تا بتوانید اضطراب کودک را کاهش دهید.
• بدون هیاهو محل ( مهدکودک ) را ترک کنید: پیش از ترک محل، حتماً به کودک بگوئید که می‌خواهید خانه را ترک کنید و به‌زودی بازمی‌گردید. این کار را دشوارتر از آن چیزی که هست نکنید.
• به وعده‌های خود عمل کنید: به‌منظور افزایش اعتماد در کودک برای مقابله با اضطراب جدایی بسیار مهم است درست زمانی که به او قول داده‌اید بازگردید.
• در صورت امکان، محیط آشنا را حفظ یا محیط جدید را برای کودک آشنا کنید: سعی کنید پرستار را به خانه بیاورید و زمانی که فرزندتان در خانه نیست از پرستار بخواهید تا وسایل آشنایی را برای کودک فراهم کند.
• پرستار را برای مدت طولانی در کنار خود داشته باشید: در صورت استخدام پرستار، سعی کنید برای جلوگیری از بروز تناقض در زندگی کودک او را برای مدت طولانی در کنار خود داشته باشید.
• تماشای برنامه‌های تلویزیونی ترسناک را به حداقل برسانید: هرچه تماشای برنامه‌های ترسناک را کاهش دهید، فرزندتان نیز کمتر دچار احساس ترس از جدایی می‌شود.
• تسلیم نشوید: به کودک خود اطمینان دهید همه‌چیز درست خواهد شود. ایجاد محدودیت‌های دائمی به کودک کمک می‌کند تا با اضطراب جدایی کنار بیاید.

اختلال اضطراب جدایی چیست؟

اختلال اضطراب جدایی را نمی‌توان مرحله‌ای طبیعی از رشد کودک دانست، بلکه یک مشکل عاطفی همراه با احساس نگرانی و اضطراب جدی است که هنگام دوری و جدایی کودک از مراقبین و والدین خود تجربه می‌شود.

اما از آنجائی که اضطراب جدایی نرمال و اختلال اضطراب جدایی نشانه و علائم مشترک بسیاری با یکدیگر دارند، تشخیص اینکه  آیا کودک فقط به زمان و درک شدن نیاز دارد یا مشکل بزرگ‌تری دارد کمی گمراه‌کننده است.

عمده‌ترین تفاوت اضطراب جدایی طبیعی و اختلال اضطراب جدایی به ‌شدت ترس کودک و اینکه آیا این ترس ها مانع از انجام فعالیت‌های روزمره کودک می‌شود یا خیر بازمی‌گردد.

کودکان دارای این اختلال ممکن است فقط با فکر دور بودن از پدر یا مادر، دچار اضطراب شوند و برای اجتناب از این ترس، کودکان برای بازی نکردن با دوستان یا حاضر نشدن در مدرسه بهانه‌هایی مانند بیماری و ناخوش‌احوالی می‌آورند.

وقتی علائم اضطراب جدایی شدید شد، اضطراب می‌تواند به یک اختلال تبدیل شود. صرف‌نظر از شدت نگرانی و اضطراب فرزند در هنگام جدایی از والدین، این اختلال قابل درمان است. راه‌های بسیاری وجود دارد که به شما در ایجاد حس امنیت در کودک و درمان اضطراب کمک می‌کند.

علائم و نشانه های اختلال اضطراب جدایی در کودکان

کودکان دارای اختلال اضطراب جدایی همواره در مورد جدایی از والدین و مراقب خود احساس نگرانی یا ترس دارند. بسیاری از بچه‌ها دارای این نشانه ها هستند:

• ترس از وقوع اتفاق ناگوار برای شخصی که دوستش دارند: رایج‌ترین ترس یک کودک دارای اختلال اضطراب جدایی این است که برای شخصی که بسیار دوستش دارد اتفاق ناگواری بیفتد. برای مثال، چنین کودکی در هنگام جدایی همیشه نگران بیمار شدن یا صدمه دیدن والدین خود است.
• نگرانی در مورد وقوع اتفاق پیش‌بینی‌نشده‌ای که منجر به جدایی همیشگی شود: کودک شما همواره نگران است که به‌محض جدا شدن از والدین خود، اتفاقی برای آنها رخ دهد که این جدایی را همیشگی کند. برای مثال، تصور دزدیده شدن یا گم‌شدن، کودک را نگران و مضطرب می‌کند.
• اجتناب از رفتن به مدرسه: کودک مبتلا به اختلال جدایی ممکن است بی‌دلیل از رفتن به مدرسه هراس داشته باشد و تقریباً برای ماندن در خانه دست به هر کاری بزند.
• بی‌میلی نسبت به خوابیدن کودک : اختلال اضطراب جدایی می‌تواند کودکان را به دلیل ترس از تنهایی یا کابوس‌های شبانه دچار بی خوابی کند.
• عوارض فیزیکی مثل سردرد و دل‌درد کودک : کودکان دارای اختلال اضطراب جدایی هنگام جدایی یا پیش از آن از وجود بیماری و یا درد شکایت می‌کنند.
• چسبیدن به مراقب : ممکن است فرزندان مثل سایه شمارا دنبال کنند و هنگامی‌که قصد ترک او رادارید به دست و پای شما بچسبند.

دلایل اختلال اضطراب جدایی در کودکان

اختلال اضطراب جدایی به علت ایجاد احساس ناامنی در کودک پدید می‌آید. به دنبال نشانه‌ای باشید که احتمال می‌دهید دنیای کودک را نامتعادل ساخته و به او حس تهدید ، نگرانی و ناراحتی از انجام برنامه‌های روزمره‌اش می‌دهد. اگر بتوانید ریشه مشکل یا مشکلات را شناسایی کنید، یک قدم به کمک به فرزند برای غلبه بر این اختلال نزدیک شده‌اید.

دلایل اختلال اضطراب جدایی در کودکان عبارت‌اند از:

• تغییر محیط زندگی کودک : تغییرات در محیط کودک مانند تغییر محل سکونت، محل مدرسه، یا وضعیت مراقبت روزانه می‌تواند منجر به بروز اختلال اضطراب جدایی در کودکان شود.
• استرس در کودک : موقعیت‌های استرس زا مانند تغییر مدرسه، طلاق والدین یا از دست دادن یکی از عزیزان کودک – ازجمله حیوان خانگی- مشکلات اضطراب جدایی کودکان را به همراه خواهد داشت.
• والدین بیش‌ازحد حمایتگر: در برخی موارد،این اختلال می‌تواند نشان دهنده اضطراب و استرس والدین باشد. والدین و فرزندان می‌توانند در بروز اضطراب یکدیگر تأثیرگذار باشند.
• دلبستگی ناایمن کودک : دلبستگی نوعی ارتباط عاطفی است که میان نوزاد و مراقب اصلی او شکل می‌گیرد. به همان میزان که دلبستگی ایمن ، باعث احساس آرامش و امنیت کودک می‌شود، در مقابل، دلبستگی ناایمن می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی مانند اضطراب جدایی کودک شود.

اضطراب جدایی یا آسیب روحی کودک ؟

اگر چنین به نظر می‌رسد که فرزندان در طول شب دچار اختلال اضطراب جدایی می‌شود، ممکن است دلیل آن یک تجربه آسیب زا باشد. اگرچه این دو شرایط، علائم و نشانه های مشترکی دارند اما به شیوه‌های متفاوتی درمان می‌شوند. با آگاهی از اثرات فشارهای روانی بر سلامت روانی کودکان و با بهره‌گیری از مناسب‌ترین روش درمانی می‌توانید به مشکل کودکان کمک کنید.

کمک به کودک مبتلا به اختلال اضطراب جدایی

هیچ‌یک از ما دوست نداریم فرزند خود را پریشان و آشفته ببینیم. بنابراین کمک به کودک برای اجتناب از چیزهایی که باعث هراس او می‌شود بسیار خوشایند خواهد بود. اما این کار ممکن است در طول زمان، اضطراب کودک را بیشتر کند.

به‌جای تلاش برای اجتناب از جدایی بهتر است به کودک خود کمک کنید تا به‌صورت مرحله‌به‌مرحله با این اختلال مبارزه کند تا بدین ترتیب حس امنیت در او شکل بگیرد. فراهم ساختن محیطی امن در خانه به کودک حس بهتر و خوشایندتری خواهد داد، حتی اگر تلاش‌های شما به‌طور کامل مشکل را حل نکند، مهربانی و همدلی شما همه‌چیز را بهتر خواهد کرد.

• درباره اختلال اضطراب جدایی مطالعه کنید: اگر بدانید که فرزندتان چگونه این اختلال را تجربه می‌کند، راحت‌تر می تونید مشکلات کودک را درک کنید.
• به حرف‌های فرزندتان گوش داده و به احساساتش احترام بگذارید: برای کودکی که به دلیل این اختلال جدایی احساس تنهایی می‌کند، تجربه شنیده شدن می‌تواند اثری التیام‌بخش داشته باشد.
• درباره این موضوع با کودک خود صحبت کنید: بهتر است کودکان درباره احساساتشان صحبت کنند. “فکر نکردن درباره آن” برایشان سودمند نیست. با کودک همدل باشید و با مهربانی به او یادآوری کنید که آخرین باری که از یکدیگر جدا شدید هیچ اتفاقی نیفتاد.
• دشواری جدایی را پیش‌بینی کنید: برای تغییراتی که باعث ایجاد اضطراب در کودک می‌شود آماده باشید، تغییراتی مانند مدرسه رفتن یا بازی با دوستان. اگر کودک از یکی از والدین راحت‌تر جدا می‌شود، به آن والد اجازه دهید تا موقعیت را کنترل کند.
• زمان جدایی آرام باشید: اگر فرزندتان ببیند که شما آرامش خود را حفظ کرده‌اید، او نیز آرامش بیشتری خواهد داشت.
• از مشارکت کودک در فعالیت‌های اجتماعی حمایت کنید: کودک را برای شرکت در فعالیت‌های سالم اجتماعی و فعالیت های بدنی تشویق کنید. این کار راهی فوق‌العاده برای کاهش اضطراب جدایی و کمک به کودک برای برقراری روابط دوستانه است.
• تلاش فرزندان را تحسین کنید: از کوچک‌ترین کارها مانند رفتن به تخت خواب بدون بحث و جنجال و یا دریافت گزارش عملکرد خوب از مدرسه- برای تشویق کودک استفاده کنید.

نکاتی برای ایجاد احساس امنیت و اعتماد در کودک

• یک برنامه ثابت روزانه داشته باشید: داشتن یک برنامه ثابت روزانه به کودک حس امنیت داده و به او کمک می‌کند تا ترس و اضطراب نامعلوم خود را از بین ببرد. سعی کنید زمان صرف غذا و زمان خواب ثابتی داشته باشید. اگر قرار است در برنامه خانوادگی تان تغییری رخ دهد ابتدا با فرزندتان درباره آن صحبت کنید. کودکان درصورتی‌که انتظار تغییر داشته باشند بهتر می‌توانند با آن کنار بیایند.
• محدودیت اعمال کنید: اجازه دهید فرزندان بدانند باوجودآنکه شما احساسات آن‌ها را درک می‌کنید اما قوانینی وجود دارد که باید به آن‌ها پایبند باشند. اعمال قوانین برای انجام کارهای روزمره، به فرزندتان کمک می‌کند تا بداند در هر شرایط و موقعیتی چگونه باید رفتار کند.
• به کودک حق انتخاب بدهید: اگر در کنترل برخی امور یا تصمیم گیری به کودکان حق انتخاب دهید، احساس امنیت و آرامش بیشتری خواهند کرد. برای مثال، می‌توانید به او این انتخاب را بدهید که محل استراحت خود در مدرسه را تعیین کند و یا آن اسباب بازی موردعلاقه‌اش را با خود به مهدکودک ببرد.

درمان اضطراب جدایی کودکان دبستانی

حضور در مدرسه برای کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی دشوار و امتناع از رفتن به مدرسه برایشان امری عادی است. اما با تشخیص علل اصلی اجتناب کودک از رفتن به مدرسه و ایجاد تغییراتی در مدرسه، می‌توان به کاهش علائم اضطراب جدایی کودکان دبستانی کمک کرد.

• به کودکی که مدت زیادی غیبت داشته کمک کنید تا هرچه زودتر به مدرسه بازگردد: اگرچه در ابتدا لازم بوده کودک زمان کمتری را در مدرسه سپری کند، اما زمانی کودک متوجه شود هنگام جدایی اتفاق بدی نمی‌افتد، نشانه های اضطراب در او کاهش می‌یابد.
• دلایل تأخیر فرزندان را با مدیر مدرسه در جریان بگذارید: اگر مدرسه بتواند نسبت به این مسئله انعطاف پذیری نشان دهد، زمان بیشتری برای صحبت کردن در اختیار شما و فرزندتان قرار داده و باعث می‌شود تا به‌آرامی از یکدیگر جدا شوید.
• یک مکان امن مشخص کنید: در مدرسه به دنبال مکانی باشید که در مواقعی که کودک دچار استرس می‌شود برای کاهش اضطراب خود به آنجا برود.
• به کودک اجازه دهید با خانه تماس بگیرد: مواقعی که کودک در مدرسه دچار تنش و استرس می‌شود، یک تماس تلفنی کوتاه می‌تواند در کاهش اضطراب کودک تأثیرگذار باشد.
• برای کودک نوشته‌ای بگذارید: می‌توانید در کیف یا ظرف غذای کودک یک یادداشت قرار دهید. پیغامی کوتاه با مضمون ” دوستت دارم” روی یک دستمال به او قوت قلب خواهد داد.
• برای مواقعی که کودک با هم سن و سالان ارتباط برقرار می‌کند یک دستیار تعیین کنید: کمک یک بزرگسال خواه یک معلم باشد یا یک مشاور هم برای فرزندان و هم برای سایر کودکانی که با هم در ارتباط‌اند مفید خواهد بود.
• به خاطر تلاش فرزند خود به او جایزه دهید: درست مثل خانه، هر تلاش مطلوب یا هر قدم مثبتی که توسط کودک به درستی برداشته می‌شود، او را تشویق کنید.
• با کم کردن استرس خود به فرزندتان کمک کنید: کودکانی که والدین مضطرب و پر استرس دارند، بیشتر در معرض ابتلا به اضطراب قرار می گیرند. به‌منظور کاهش نشانه های اضطراب جدایی در کودکان باید آرام تر باشید و بر خودتان متمرکز شوید.
• احساسات خود را بیان کنید: صحبت کردن درباره شرایط و وضعیتی که درگیر آن هستید می‌تواند مایه آرامش خاطر باشد، حتی اگر برای بهبود اوضاع هیچ کاری از دستتان برنیاید.
• به‌طور منظم ورزش کنید: فعالیت فیزیکی در کاهش و مقابله با استرس بسیار مؤثر است.
• تغذیه سالم داشته باشید: بدنی که تغذیه سالم داشته باشد آمادگی بهتری برای مقابله با استرس خواهد داشت. پس میوه، سبزی‌ها و چربی‌های مفید بیشتری مصرف کرده و از مصرف غذاهای ناسالم، میان وعده‌های خیلی شیرین و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده اجتناب کنید.
• ریلکس باشید : شما می‌توانید با انجام تکنیک‌های آرامش بخش مانند یوگا ، نفس عمیق ، مدیتیشن یا مراقبه از میزان استرس خود در زندگی بکاهید.
• خواب کافی داشته باشید: احساس خستگی فقط استرس شمارا افزایش داده و باعث می‌شود زمانی که به خواب می‌روید فکرهای بیهوده به سراغتان بیاید.
• حس خوش طبعی خود را حفظ کنید: خندیدن علاوه بر بهبود نگرش شما, به بدنتان نیز کمک می‌کند تا به شیوه‌های مختلفی با استرس مبارزه کند.

چه زمانی برای درمان اختلال اضطراب جدایی کودکان از متخصص کمک بگیریم؟

صبر و آگاهی والدین در کمک به اختلال اضطراب جدایی فرزندتان می‌تواند بسیار مؤثر باشد. اما برخی از این کودکان ممکن است به کمک متخصص نیاز داشته باشند. برای تصمیم گیری درباره کمک گرفتن از متخصص به دنبال ” علائم خطرناک” یا نشانه های شدیدی باشید که بیش‌ازحد معمول نگران‌کننده هستند.

• احساس دلبستگی غیر طبیعی و نامتناسب با سن کودک یا بدخلقی کودک
• گوشه گیری کودک از دوستان، خانواده و یا هم سن و سالان خود
• دلهره همراه با احساس شدید ترس یا احساس گناه در کودک
• شکایت مداوم از وجود درد جسمی کودک
• امتناع کودک از رفتن به مدرسه برای چند هفته
• ترس بیش‌ازاندازه کودک هنگام ترک خانه

اگر سعی و تلاش شما در جهت کاش نشانه های اضطراب جدایی کودک بی‌فایده است، پس زمان آن رسیده که به یک متخصص و روانشناس کودک مراجعه کنید. به یاد داشته باشید این علائم می‌توانند بیانگر یک آسیب روحی باشد که کودک شما در حال تجربه آن است. در این صورت، حتماً به متخصص آسیب شناسی کودک مراجعه کنید.

روشهای درمان اختلال اضطراب جدایی کودکان

روانپزشک و روانشناس کودک یا متخصصین مغز و اعصاب می‌توانند این اختلال را تشخیص داده و به درمان آن بپردازند. این پزشکان آموزش‌دیده اطلاعات مربوط به خانه، مدرسه و حداقل اطلاعات حاصل از یک ملاقات درمانی را به‌منظور تشخیص اختلال جمع‌آوری می‌کنند. به یاد داشته باشید، کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی مدام از وجود درد و بیماری‌هایی شکایت می‌کنند که ممکن است به درمان داروئی نیاز داشته باشد.

متخصصان قادرند علائم فیزیکی و نشانه های اضطراب آور را شناسایی کرده و با فراهم آوردن تدابیر لازم به کودک برای مقابله با اضطراب جدایی کمک کنند و هم‌چنین مهارت حل مسئله را نیز به کودکان بیاموزند. درمان تخصصی برایاین اختلال شامل موارد زیر است:

• گفتار درمانی : این شیوه برای کودک محیطی امن فراهم می‌کند تا بتواند احساساتش را با روانشناس کودک بیان کند. وجود کسی که با همدلی به حرف‌های کودک گوش او را نسبت به اضطراب خود آگاه کرده، و از همین رو یکی از روش های درمانی مؤثر به شمار آید.
• بازی درمانی : بازی درمانی روشی بسیار رایج و تأثیرگذار است که باعث می‌شود کودک درباره احساساتش صحبت کند.
• مشاوره خانواده : مشاوره خانواده به کودک کمک می‌کند تا افکاری که موجب اضطراب می‌شود را خنثی کند، هم‌چنین شما نیز به‌عنوان یک والد می‌توانید راه‌های درمان اختلال اضطراب را به او یاد دهید.
• مشاوره مدرسه : این شیوه می‌تواند به کوک مبتلا به اختلال اضطراب جدایی کمک کند تا به دنبال مطالبات اجتماعی، رفتاری و تحصیلی مدرسه باشد.
• دارو درمانی : ممکن است در موارد حاد از دارو درمانی استفاده شود. بهتر است این شیوه در کنار سایر روش های درمانی مورداستفاده قرار گیرد.

منبع: www.helpguide.org